Kunst langs het Pieterpad in Groningen.

Het weidegebied ten noorden van de begraafplaats Selwerderhof kent een rijke geschiedenis. In de middeleeuwen stonden hier het Kasteel Selwerd, het klooster Maria Virgo en er was bovendien een galgenveld. Een uitkijktoren – ontworpen door Maarten Schmidt – biedt zicht op het glooiende grasland dat eens het kasteelterrein Selwerd was.

Deze historie is het uitgangspunt van de vier gedichten die te lezen zijn in de vier cortenstalen handen in het gebied. De gedichten zijn geschreven door Jan van den Berg, Albertina Soepboer en Lammert Tiesinga. De vorm van de handen komt overeen met die van de betreffende dichters.

De Handen markeren de plek van het voormalige kasteelterrein. Restanten van het kasteel werden in de jaren negentig bij toeval ontdekt, toen het gebied bouwrijp werd gemaakt voor het Zerniketerrein. Het kasteel was in de middeleeuwen het onderkomen van de heren van Selwerd. Zij bestierden Groningen vanaf de twaalfde eeuw. Een beruchte telg uit dit geslacht was Rudolf van Prediker, die ook wel bekend stond als de ‘Piraat van het Reitdiep’. Hij werd in 1357 onthoofd door de machthebbers van de stad Groningen.

Het kunstwerk Levensloop bestaat uit een wegwijzer die is uitgerust met bordjes waarop de werelddelen en hun hoogte- en breedtegraden genoemd worden. Onderaan de wegwijzer ligt een berg in aluminium gegoten schoenen. Levensloop staat symbool voor de mensen die in Selwerd en Paddepoel wonen en de weg die ze in hun leven hebben afgelegd. Voor dit kunstwerk werden schoenen van wijkbewoners ingezameld die vervolgens in aluminium zijn gegoten. 

Op het schoolplein van de middelbare school Kamerlingh Onnes staat een plastiek waarvan de geometrische vormen nauw aansluiten bij de strakke architectuur van het schoolgebouw. De blauwe kleur van het kunstwerk steekt juist fel af tegen het overwegend rode gebouw. 
 
Het beeld bestaat uit twee losstaande metalen platen die oorspronkelijk één geheel zijn geweest. Uit een vierkant is een cirkelsegment ‘gesneden’, waardoor een deel met een holle en een deel met een bolle zijde is ontstaan. Hoewel er tussen de twee platen door gelopen kan worden, vallen beide delen weer samen tot een vierkant als er recht van voren naar wordt gekeken. Het blauwe hol-bol-plastiek, waarin de letters ‘K’ en ‘O’ te herkennen zijn, is tevens het basismodel voor het design binnenin de school. Zo zijn op diverse plaatsen in het gebouw de blauwe holle en bolle vormen terug te vinden, bijvoorbeeld in de deuren en in de bewegwijzering naar de lokalen. 

Het mozaïekproject in de fietstunnel in de Moesstraat bestaat uit een bonte schakering van aan de natuur gerelateerde motieven. Kunstenaar en buurtbewoner Jacqueline Smid begeleidde dit project. Zij ging op zoek naar kunstenaars uit de wijk die het ontwerp maakten. Vervolgens trok ze de wijk in om mensen uit te nodigen deel te nemen aan de uitvoering van het project. Ongeveer 120 buurtbewoners gingen in workshops aan de slag met het maken van het mozaïek, waarbij de tegelstukjes met boekbinderslijm op een voorgetekend ontwerp van glasvezel geplakt werden, vergelijkbaar met de werkwijze bij een kleurplaat. Nadat het hele beeld gevuld was met mozaïektegels, werd de glasvezel in stukken van 50 bij 50 centimeter geknipt en vervolgens door tegelzetters op het viaduct geplaatst.

Blootsvoets, met opgetrokken knieën en haar hoofd achterover, koestert het meisje zich in de zon. Het beeld, dat door het publiek Zonaanbidster wordt genoemd, maakt een massieve indruk doordat de figuur in hoofdvormen is weergegeven. Naturalistische details zoals spieren, haren of plooien in haar jurk zijn weggelaten. Het blok kalksteen, waaruit het beeld is gemaakt, is nog duidelijk in de contouren van het zittende meisje zichtbaar. Tot 1954 zat het meisje in het gras. De toenmalige gemeentelijke dienst Stedenbouw en Volkshuisvesting ervoer dit echter als een bezwaar en gaf haar een sokkel.

Sinds 2011 tussen de tafeltjes op het terras van Café de Sigaar het vrolijke kikkerkunstwerk van Jan Steen. Deze gaat in zes stappen van levensecht kikkervisje naar een kikkerfantasiefiguur met lange snavel. Het initiatief om op deze plek een terras met kunstwerk aan te leggen is afkomstig van vastgoedondernemer Wijnand van Smeden. Die koos vermoedelijk niet geheel toevallig voor deze locatie: zijn eigen kantoor zit een paar deuren verderop, op nummer 4. 

Het Jugendstilpand aan de Brugstraat 7 werd in 1904 gebouwd naar ontwerp van vader en zoon Hoekzema. Aan weerszijden van de portiek, die afgesloten wordt door een sierlijk smeedijzeren hekwerk, bevinden zich twee kraagstenen met apen. De beelden zijn gemaakt van hardsteen: een blauwzwarte natuursteen die voornamelijk in België en Frankrijk wordt gewonnen en ook wel ‘petite granite’ of arduin genoemd wordt. De maker van de ‘aapjes’ is onbekend. Onder de dakrand van het pand bevinden zich tegeltableaus met art nouveau-afbeeldingen van onder meer pauwen met lelies, een bijenkorf en een Mercuriusstaf. De afgebeelde taferelen verwijzen naar de handelsfunctie van dit gebouw.

De geschilderde poort met sluitsteen gedateerd 1683 is de entree voor een steeg tussen twee monumentale panden aan de A-Kerhof ZZ. Deze poort wordt bekroond door een opzetstuk van een kop met groteske gelaatstrekken. Aan weerszijden van het oker, grijsblauw en rood gekleurde opzetstuk sieren twee witte bollen.

De plaquette van Henri de Wolf siert de zijgevel van café De Beurs. In dit pand werd in 1885 de Groninger afdeling van de Sociaal Demokratische Bond opgericht. Honderd jaar later werd ter ere van het eeuwfeest deze gevelsteen onthuld. 
 
De Wolf, zelf socialistisch georiënteerd, ontwierp de plaquette en liet hem in marmer en zwart graniet uitvoeren. De kunstenaar koos voor een sterk vereenvoudigd weergegeven troffel, teruggebracht tot een simpele, geometrische vorm; een paar opgestapelde bakstenen die in reliëf op het graniet zijn aangebracht en een citaat van Karl Marx.

In de Folkingestraat vind je vijf kunstwerken die onderdeel uitmaken van Verbeeld verleden, een project gerealiseerd in 1997, waarvoor vijf kunstenaars op onnadrukkelijke wijze kunstwerken in de straat hebben geïntegreerd, die verwijzen naar het joodse verleden van de Folkingestraat. Eeuwenlang was deze plek het centrum van een levendige joodse cultuur; iets waar ook de synagoge uit 1906 nog aan herinnert. De Tweede Wereldoorlog maakte hier abrupt een einde aan, toen veel bewoners werden weggevoerd naar concentratiekampen.

Voor het kunstwerk Galgal hamazalot van Joseph Semah moet je je ogen op de grond gericht houden. Semah realiseerde namelijk in het midden van het plaveisel van de Folkingestraat een maancyclus: elf bronzen maanvormen, van volle maan tot nieuwe maan. Wanneer alle vormen samengevoegd zouden worden, ontstaat er een oog. De volle maan fungeert daarbij als pupil.

Het woord maan betekent in het Hebreeuws oog en is bovendien verbonden aan het getal elf omdat in het Hebreeuws getallen aan woorden zijn gekoppeld. Voor Semah vormt de maancyclus een metafoor voor de levenscyclus en de cycli waaruit geschiedenis en toekomst zijn opgebouwd.

Ook Hier is een bijzonder kunstwerk. Uit de gevel liet De Kan het woord ‘(weggehaald)’ frezen. Hij wil hiermee het gemis en de leegte benadrukken in de joodse en Groninger gemeenschap na de Tweede Wereldoorlog. Door het woord tussen haakjes te zetten, wordt het niet aanwezig zijn nog eens extra geaccentueerd. De Kan wilde laten zien “dat verdwenen is, zonder terug te plaatsen wat verdwenen is”.

Ook de onopvallende plek van het kunstwerk heeft een speciale reden. Volgens de kunstenaar is het een onderwerp dat al niet meer bij iedereen leeft, het is verdwenen naar de marge van de aandacht. Vandaar dat hij zijn kunstwerk geplaatst heeft in de zijlijn, buiten het directe blikveld.

In het pand op nummer 23 huisde voor de Tweede Wereldoorlog een paardenslager. Door dit gegeven heeft Marijke Gémessy zich laten inspireren. Deze slager was een van de vele joodse winkeliers die hebben bijgedragen aan de bloei van de Folkingestraat. Op gezette tijden werden de paarden aangevoerd en de gang naar het slachthuis ingedreven. De herinnering aan dit deel van het verleden wordt nu instandgehouden door het keramisch reliëf Het voorgesneden paradepaard.

Op het reliëf is in zijaanzicht, op ware grootte, een achterkant van een paard te zien. Ingeklemd tussen twee muren zien we het nog net de slagerij inlopen, vlak voordat het geslacht zal worden. De ontleding – biefstukje en haas – is al zichtbaar gemaakt. Zelfs een keurmerk ontbreekt niet. Achter het paard zijn authentieke slagerijtegels te zien, alleen in de kleur heeft de kunstenares een wijziging aangebracht. Door het spiegelende effect lijkt de ruimte groter. Door het paard op een sokkel te plaatsen wordt het werk behalve een hommage aan de toenmalige winkelier ook een eerbetoon aan het geslachte paard.

Voor drie verschillende portieken heeft Allie van Altena geëmailleerde borden gemaakt. De foto’s die hij hierin verwerkt heeft, vond hij in het gemeentearchief. Ze zijn aan het begin van deze eeuw gemaakt op dezelfde plaats waar ze nu in de bewerking van de kunstenaar hangen.

Ze fungeren als een spiegel van het verleden. Als toeschouwer word je getuige van wat zich eens hier afspeelde, zoals een straatfeest of de uitvoering van een toneelvereniging. Het wekt een feestgevoel op dat extra wordt versterkt door de ‘confetti’ die over de foto’s is uitgestrooid.

In een muur met een dichtgemetseld raam op het hoekpand van de Folkingestraat plaatste Gert Sennema een deur met daarvoor een hardstenen opstapje. Op zich niets bijzonders. De deur mist echter een deurklink, een mogelijkheid om geopend te worden.

Achter deze gesloten deur en raam ligt de geschiedenis van de Folkingestraat verborgen. Een geschiedenis die nog maar door weinigen naverteld kan worden, omdat de meeste mensen die er eens leefden tijdens de Tweede Wereldoorlog weggevoerd zijn. 

Het lijkt alsof de deur van massief hout is gemaakt, maar bij nadere beschouwing blijkt hij van brons. Sennema bewerkte het met patina waardoor de structuur en de kleur van hout opgeroepen wordt.

De gevelstenen duiden op de vroegere functie van het gebouw. Het hoofd van een politieman en de handboeien verwijzen naar de politiepost die hier samen met de dienst Gemeentewerken was gevestigd.
 
Valk sloot met zijn gestileerde gevelstenen aan bij de Amsterdamse Schoolstijl van het pand. In de jaren twintig zijn in Groningen veel gebouwen in deze stijl ontstaan. Belangrijk bij de Amsterdamse School is onder meer de integratie van architectuur en beeldhouwkunst.

De gedenksteen op de hoek Ubbo Emmiusstraat/Coehoornsingel herinnert aan de verwoesting van het pand Coehoornsingel 51. Dit gebeurde in de laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog, tijdens de gevechten tussen de geallieerden en de Duitsers. Het rupsvoertuig Kangaroo ‘Phyllis’ werd op deze plek getroffen nadat de bemanning, bestaande uit elf zwaar bewapende soldaten van het Essex Scottish Regiment, in de buurt van het Hereplein was afgeleverd. Daarna was het rupsvoertuig een verkeerde weg ingeslagen - de gevaarlijke Coehoornsingel - waar het door de vijand aangevallen werd door middel van een Panzerfaust (een zware pantserdoorborende handgranaat). Daarbij werd ook het pand aan de Coehoornsingel 51, waarin destijds Cloetingh’s boekhandel gevestigd was, verwoest. Het pand werd in 1946 herbouwd en de gedenksteen daarbij ingemetseld. Het verhaal gaat dat toen ook een oorkonde in een loden buis achter de steen geplaatst werd.

Op de onderbouw bij het paviljoen van Philippe Starck van het Groninger Museum posteren twee schilddragende leeuwen. Ze zijn waarschijnlijk afkomstig van een borg in Farmsum die in 1811 is afgebroken. Een leeuw toont het wapen van de familie Van Welvelde. Er staan drie rozen en een schildhoofd op, omringd door wolvenkoppen. De andere leeuw draagt het wapen van de familie Ripperda. Hierop zwaait een geharnaste, galopperende ruiter met zijn zwaard boven de gepluimde helm. De leeuwen staan, zeer toepasselijk, op het paviljoen voor de regionale geschiedenis.

Een brug die opengaat is niet altijd feest, maar nu wel: zodra de H.N. Werkmanbrug omhoog komt ontvouwt zich namelijk een enorm tableau, dat Oudhollands overkomt doordat het uit allemaal Delftsblauwe tegels lijkt te bestaan. In werkelijkheid zijn de ‘tegels’ stickervellen, waarop niet-bestaande kinderspelletjes staan afgebeeld. Het werk is afkomstig van de Belgische kunstenaar Willem Delvoye. Die deed Groningen met dit werk niet één Manneken Pis cadeau, maar een hele reeks. Verder veel winden en billen. Kinderen zullen dit werk dus ook zeer waarderen.

In de haast van het dagelijks leven zijn we geneigd om van hot naar her te rennen en vergeten we schoonheid te zien in dingen die je ‘toch wel kent.’ Kijk eens omhoog. Dit prachtige plafond is bijna volledig gemaakt van papier-maché. Daarnaast is de hal een zogenaamde ‘salle des pas perdus’, letterlijk een ‘zaal waarin voetstappen verloren gaan’. De Groninger kunstenaar F.H. Bach (destijds docent aan kunstacademie Minerva) verwijst hiermee niet alleen naar de akoestiek, maar ook naar de functie van de hal. Een wachtruimte waarin mensen rondwandelen om de tijd te doden en min of meer nutteloos hun voeten verplaatsen. 

Boven de rotonde in de fietsenstalling ontwierp Giny Vos een omgekeerde sneeuwbol met een sprookjesachtig beeld van het station. Naarmate de dag vordert, zorgt een spel van licht en donker ervoor dat het stationsgebouw verandert in een sprookjesachtige schaduw van zichzelf. Daarmee legt de koepel op een bijzondere manier een verbinding tussen het monumentale station en het moderne stadsbalkon.

Het Stadsbalkon voor het Centraal Station is een ontwerp van architect Kees Christiaanse. Het bovenste deel van het balkon is een opgetild plein waar reizigers en passanten kunnen uitrusten of flaneren. Hier staat ook het beroemde Groningse beeld Het Peerd van Ome Loeks van Jan de Baat. Sinds zijn plaatsing in 1959 bij het hoofdstation, is Het Peerd uitgegroeid tot het beeldmerk van de stad.

In al het werk van de Deense kunstenaar is de verhouding tussen vlak en ruimte een belangrijk bestanddeel. Het kunstwerk bestaat uit twee evenwijdige rijen van zes pijlers die overdwars verbonden zijn door boogconstructies. Deze constructies zitten ook in de lengterichting tussen de pijlers. Hierbij zijn boven en onder, in een verspringend ritme, muurvlakken gemetseld. Doordat muur en opening telkens tegenover elkaar liggen, ontstaat een ruimtelijk spel van open en gesloten vlakken en een afwisseling van licht en schaduw.

Kirkeby maakt gebruik van elementen uit de architectuur, zoals muren, poorten en bogen. Zijn werken kunnen betreden en ervaren worden als kleine gebouwen; de kunstenaar plaatst ze vaak in een architectonische context. Soms staan ze juist in een meer natuurrijke omgeving, zoals in het beeldenpark van het Kröller-Müller Museum in Otterloo.

Hier in Groningen vormt het haaks geplaatste bouwwerk een contrast in kleur, schaal en richting met het grote gebouw eromheen. Het kleine bakstenen gebouw verbindt visueel de twee grote vleugels van de KPN-borg.

Deze wandsculptuur is in 1965 geplaatst aan de oostgevel van het schoolgebouw aan de Muntinglaan 3. Het is gemaakt van geglazuurd keramiek in de kleuren blauw, groen, rood en okergeel. 
 
George van der Wagt vervaardigde een haut-reliëf (dit is een reliëf waarbij de afbeeldingen uit het vlak naar voren treden) in diepte variërend van 10 tot 45 centimeter. De sculptuur is hoog op de gevel geplaatst (ongeveer 7 meter boven de grond) en heeft een oppervlakte van zo’n 10 vierkante meter. 
 
George van der Wagt (1921-2007) werd geboren in Rotterdam en was daar van 1943 tot 1945 leerling aan de Academie voor Beeldende Kunsten. Een van zijn leermeesters daar was John Raedecker. Later assisteerde Van der Wagt hem bij het realiseren van het Nationaal Monument op de Dam in Amsterdam. 

Voor het kunstwerk KAPKAR liet kunstenaar Frank Havermans zich inspireren door de verschillende passanten van deze groene plek aan de Hoornsedijk. Hij wil bewoners, maar ook hardlopers en wandelaars op dit pad, even tot stilstand brengen en toevallige ontmoetingen mogelijk maken. 

Kasco staat in een kunstmatig ‘moeras’ dat herinnert aan het oorspronkelijke natte veenweide landschap. Het was de bedoeling dat het kunstwerk langzaam overwoekerd zou worden door oprukkende rietkragen, elzen en wilgen. De grond bleek echter anders van samenstelling te zijn dan destijds werd gedacht. Daardoor heeft zich geen moerasbegroeiing kunnen ontwikkelen en staat het kunstwerk – dat lijkt op een soort glasloze kas – er nog net zo ‘strak’ bij als in het begin.

De zeven metalen 'vlammen' op deze elektriciteitsmast vormen de cyclus van de week. Op de eerste dag van de week wordt een vlam aangelicht en elke dag komt er een bij. De vlammen staan symbool voor de gasbodemschat in Groningen. 

Het kunstwerk is ontworpen door Kurt W. Forster. Het is een van de tien stadsmarkeringen die in 1990 rond Groningen zijn geplaatst onder regie van de bekende architect Daniel Libeskind.