Fietsroute langs kunst in Haren en omgeving.

Je bevindt je hier op de grens van de voormalige gemeentes Groningen en Haren. De open ruimte in het beeld biedt een doorkijk in westelijke richting over de aflopende Hondsrug.

Een prijswinnend kunstwerk hier op het Raadhuisplein: in 2021 won De Bron van John Gardella met 21 procent van de stemmen de Kunst op Straatprijs. Het werk bestaat uit een ovale waterbron vanwaaruit een golf zich spiraalsgewijs in één vloeiende beweging omhoog werkt en eindigt in een versmelting met mensfiguren. Het water volgt de dynamiek van de golf en maakt hierin zijn eigen dans.

Vuur onder de wereld is een eerbetoon aan de dichter en kunstenaar Hendrik de Vries, die in 1896 in de stad Groningen werd geboren en zich in 1946 met zijn vrouw in Haren vestigde, in een huis dat ze ’t Woeste Hoekje noemde. De titel van de sculptuur refereert aan een gedicht waarin De Vries schrijft: "Wie brand wil stichten hoeft maar te graven: Onder de wereld smeult altijd vuur". Het vuur is zichtbaar in het marmer en hardsteen. Uit een van de beelden stijgen drie zwierige tentakels op; ze duiden op de veelzijdigheid van Hendrik de Vries. Op de andere sculptuur is een spiraal geplaatst als een teken van innerlijke rust.

Ben je nieuwsgierig naar het huis waar Hendrik de Vries en zijn vrouw woonden? Je vindt het aan de Onnerweg 87, dat gelegen is tussen de nummers 14 en 15 op deze kunstroute. Op de gevel van het huis is nog altijd in witte letters '’t Woeste Hoekje' te lezen.

Deze bijna drie meter hoge sculptuur bij het politiebureau in Haren straalt standvastigheid uit, zowel in zijn robuuste verschijningsvorm als in het gebruik van graniet en roestvrijstaal. Het symboliseert daarmee de taak van de politie om te zorgen voor handhaving van de rechtsorde en het verlenen van hulp aan wie het nodig heeft. In het werk van Ko Vester, als kunstenaar een echte autodidact, speelt het contrast tussen de diverse materialen altijd een grote rol.

Wat het kortste Nederlandse gedicht is? U, Nu! van Joost van den Vondel. Ter gelegenheid van de herinrichting van de Vondelstraat werd het aangebracht in de klinkerbestrating. Het hele gedicht bestaat daadwerkelijk uit deze drie letters. Het is een zogenoemd palindroom: een tekst die je van links naar rechts en andersom kunt lezen, zonder dat de betekenis verandert. Met dit gedicht, volgens het Guinness Book of Records officieel het kortste gedicht, won Joost van den Vondel (1587-1679) in 1620 een dichtwedstrijd.

De Poort voor Haren staat bij Het Transferium aan de oprit van de A28. In deze dynamische omgeving waarin de hectiek van het forensenverkeer dominant aanwezig is, is het metershoge beeld even onnadrukkelijk als onverzettelijk aanwezig. Als een ijkpunt in de ruimte. In het kunstwerk schuiven de messing en granieten vormen in elkaar en laten daarbij ruimte voor openingen. Door deze transparantie ontstaan doorkijkjes die wisselen al naar gelang de richting waaruit de passerende automobilist komt. Bewegen, verbinden en markeren zijn belangrijke thema’s in het werk van Herman Bartelds.

De wanden van deze fiets,- en wandeltunnel onder de A28, evenals de muren van de nabijgelegen abri (bushokje) lángs de A28, zijn volledig voorzien van streetart. Op de groen geschilderde noordwand van de tunnel is een groot aantal beeltenissen aangebracht: mosselvormige ogen, varianten op kleurencirkels en zwarte silhouetten van dieren en planten. Op de blauwe ondergrond van de zuidwand zijn reeksen pijlen, strepen en balken aangebracht, en zwarte silhouetten van skatende jongeren en verschillende skylines van Haren en Groningen.

De graffitikunstenaars Michel Velt, Roman de Laporte (alias Jack Lack), Quinten van Duuren, Elroy Gramsbergen en Alex Tjoelker hebben zich voor het ontwerp laten inspireren door het groene karakter van Haren aan de ene kant van de tunnel, en het Paterswoldse meer aan de andere kant.

Twee grotere afbeeldingen sieren de entrees van de tunnel bij de trapopgang. Bij de opgang naar de abri een scooter met een kat (door Jack Lack), bij de entree van de trapopgang naar de P&R een groot portret van een jonge vrouw (door Michel Velt)

In het plantsoen bij de entree van de serviceflat Maarwold zitten drie stenen figuren in een kring, duidelijk in een harmonieuze verbinding. De harmonie die verbeeld wordt is een hele specifieke: het beeld symboliseert namelijk de onderlinge samenwerking tussen directie, bedrijfsleiding en personeel van de voormalige Parley-wolspinnerij Textielfabriek van N.V. Johan Parmentier in Dokkum.

Het beeld was een geschenk van zestien firma’s die in 1963 meewerkten aan nieuwbouw van de fabriek in Dokkum. Oorspronkelijk was deze in Leiden gevestigd, maar gebrek aan uitbreidingsmogelijkheden daar én aantrekkelijke vestigingsvoorwaarden in het noorden deden Parmentier besluiten de fabriek te verplaatsen naar het Friese stadje. Lange tijd waren hier zo’n 200 mensen werkzaam, totdat de klad kwam in de Nederlandse textielindustrie en Parmentier in 1981 de deuren moest sluiten. 

Johan Parmentier en zijn vrouw Tini Parmentier-Niemeijer verhuisden daarop naar Haren, waar het beeld bij hen in de tuin kwam te staan. Toen ze in 2000 naar serviceflat Maarwold gingen, verhuisden de zittende figuren mee. Tegenwoordig is het beeld in eigendom van Maarwold.

Een ruim tien meter hoge blauwstalen boom – een geabstraheerde voorstelling van een watercipres – en een haagbeuk gaan met elkaar een relatie aan; in de zomer hullen het blauwe staal en het levende hout zich in groen gebladerte, om in de wintermaanden weer een ‘kale’ afstand tot elkaar te nemen. De keuze voor de voorstelling van een watercipres is ingegeven door de aanwezigheid van één zo’n soort boom in de zuidelijke berm van de Emmalaan. Kunstenaar Willem van der Schalie koos ervoor om deze enige zogenoemde pijnboom terug te laten komen in een loofboom aan de noordkant van de Emmalaan.

Een geabstraheerd mensfiguur steekt zijn armen juichend in de lucht. Op de zijkant van het beeld staan de woorden: '14 april 1945-1995 50 jaar bevrijd 5 mei comité'. Het kunstwerk staat in de grond verankerd op een betonnen sokkel en het verzinkte stalen t-profiel verbindt de twee houten helften.

In 1995 was het vijftig jaar geleden dat ons land bevrijd werd van de Duitse overheersing. In het kader daarvan vervaardigde Johanna Nijlunsing in opdracht van het 5 mei Comité de Juichende mens. Oorspronkelijk stond op de plek waar nu de Juichende mens staat het Oranje-Lippe monument dat vervaardigd werd ter ere van het huwelijk van prinses Juliana en prins Bernard op 7 januari 1937. Dit monument werd in de oorlog door Duitsgezinden vernield. Na de oorlog werd hier een bevrijdingsboom geplant, die nog steeds een centrale plaats in het plantsoen inneemt.

Ga je liever voor een wat kortere fietstrip? Maak dan vanaf hier gebruik van de koninklijke shortcut, en ga via de Wilhelminalaan, de Emmalaan, het Julianapark, de Julianalaan en de Terborgsteeg naar de nummer 16 op deze kunstfietsroute: baksteenreliëf BAM van Jan van der Zee.

Op het terras van paviljoen Sassenhein staat een betonnen beeld van een manspersoon die vanaf een hoge kunstgranieten sokkel uitkijkt over het waterrijke natuurgebied Sassenhein. Het beeld stelt Hein Aalderink (1853-1939) voor. Aalderink en zijn vrouw Saskia kochten in 1909 het voormalig turfwingebiedje met zogenoemde petgaten (veenplassen), en maakte zich sterk om het te bestemmen voor de vissport. Om hier op een verantwoorde wijze te kunnen vissen naar karpers werd in 1909 de Hengelclub Groningen opgericht, tegenwoordig HC Sassenhein geheten. 

In hun testament legde het echtpaar, wier namen vereeuwigd zijn in de naam van het natuurgebied (Sas-en-Hein) vast, dat dit gebied zou blijven zoals het was: een uitnodigend natuur, vis- en recreatiegebied.

De oprit naar het huis Oeckelenhof wordt gemarkeerd door een bakstenen muur met de naam van het huis en een eveneens uit baksteen opgetrokken beeld van Don Quichot, zittend op zijn paard. De sculptuur en muur zijn van de hand van Egbert Reitsma (1892-1976), die tevens de bewoner was van de Oeckelenhof. Reitsma was een Nederlandse architect die bekendstaat om zijn bakstenen architectuur. ‘Meester in baksteen’, wordt hij ook wel genoemd. Hij was tevens lid van de kunstkring De Ploeg.

Waarom Reitsma voor Cervantes' romanfiguur Don Quichot koos, is onduidelijk. De sculptuur dateert uit 1959. Drie jaar daarvoor had Reitsma zijn huis, dat oorspronkelijk Heemstede heette, omgedoopt in de Oeckelenhof, een verwijzing naar de eerste eigenaar/bewoner Cornelis van Oeckelen (1829-1905), die faam verwierf als orgelbouwer. 

Het lage hek dat de voormalige lagere school de Rieshoek van de doorgaande weg scheidt, is door kunstenares Wia van Dijk getransformeerd tot een kunstzinnig en vrolijk telraam. Hiermee is meteen de titel verklaard; Abacus is het Latijnse woord voor telraam. Zowel binnen als buiten het hek staan kleurige bankjes en de uil op een van die bankjes is een knipoog naar de wijsheid van de automobilist.

Het in steen uitgevoerde kalfje op het plein van de lagere school heeft de houding van een pasgeboren kalf dat probeert op te staan. Doorgaans staat een net geboren kalf binnen een uur na de geboorte op eigen poten en maakt het de eerste stapjes. Het beeld refereert aan het moment waarop een vierjarige kleuter voor het eerst naar school gaat.

Beeldhouwer Annemiek Bennink maakte Kalfje in opdracht van het bestuur van de toenmalige kleuterschool Het Hovenhoekje. In 1986 kreeg het beeld een plek bij de dependance voor de kleuters van openbare basisschool De Rieshoek (waarmee het Hovenhoekje inmiddels gefuseerd was). In 1992 werd het herplaatst van de kleuterschool naar de basisschool aan de overkant van de weg.

Ontmoeting, is de toepasselijke naam van de sculptuur die bij het dorpshuis De Tiehof in Onnen staat. De tie was vanouds de plek in een Drents dorp waar de mensen samenkwamen om de nieuwtjes van de dag uit te wisselen of over zaken van algemeen belang te vergaderen. De twee geabstraheerde figuren refereren daaraan; in hun (hand)gebaren drukken ze een ontmoeting uit. 

Het beeldend werk van Herman Bartelds (Haren, 1956) kent vier hoofdthema’s: markeren, dragen, verbinden en bewegen. Bartelds combineert in veel van zijn beelden hardsteen met messing. Uit de contrasterende materialen creëert hij een sculpturale eenheid die een breed spectrum van betekenissen reflecteren; van ijkpunten in de ruimte tot intermenselijke relaties.

Vervolg je weg terug naar Haren via de Dorpsweg en Felland. Wanneer je de spoorweg over gaat fiets je de Onnerweg op: hier vind je vrij vlot aan je linker hand, op nummer 87, ‘’t Woeste Hoekje’, het voormalige huis van Hendrik de Vries en zijn vrouw (zie ook nummer 3 op deze route).

Het monumentale baksteenreliëf van 7 bij 18 meter op de westgevel van sporthal De Bam sluit in zijn vrije spel met vormen en kleuren aan bij de functie én naam van het gebouw: bam is in het Drents de naam voor een plaats waar je vrij bent in het spel.

Jan van der Zee (1898-1988) maakte voor de metselaars een ontwerptekening van het abstracte baksteenreliëf. Hierin gaf hij de kleur, vorm, richting en het metselverband aan; de voegen kregen de kleur van de steen. De stenen zijn rood, zwart en paars van kleur en variëren in materiaalsoort, structuur en dikte. De grove iets glanzende zwarte bakstenen zijn het dikst en steken uit boven de rode, die op hun beurt weer iets dikker zijn dan de paarse gladde bakstenen.

Het beeldje H.K.H. Prinses Juliana werd in 1936 door de Algemene Oranjevereniging Oranje Nassau aan de burgerij van Haren aangeboden ter gelegenheid van de verloving van Prinses Juliana en Prins Bernhard. Het werd destijds in opdracht van tijdschrift De Kunst in zesvoud gemaakt door Gerrit Jan van der Veen (1902-1944), beeldhouwer, mecanicien en verzetsstrijder.

Één exemplaar kreeg een plek nabij het plantsoen aan de Oude Hoflaan in Haren. In 1942 werd het onderstuk van de sculptuur door pro-Duitsers vernield. Kort daarvoor hadden Oranjegezinden het beeld zelf in veiligheid weten te brengen. De vijf andere exemplaren kregen een plek in Den Haag, Amsterdam, Leiden, Utrecht en de stad Groningen.

Na de bevrijding kwam het Harener exemplaar op verschillende plaatsen in het dorp te staan, om na veel omzwervingen in 1999 weer te worden geplaatst op de oorspronkelijke plek, hier aan de Oude Hoflaan nabij het plantsoen.

In gedachten verzonken, zich niet bewust van de blikken die voorbijgangers op haar werpen, wikkelt het naakte meisje het doek om haar hoofd. Ze is puur en kwetsbaar, en tegelijkertijd zinnelijk en zelfverzekerd.

Het bronzen beeld werd in 1985 door de toenmalige gemeente Haren aangekocht, dat de bijna 1 meter hoge sculptuur naast de Dorpskerk plaatste. Omdat het daar in ruimtelijk opzicht wegviel werd het in 1989 verplaatst naar het kleine plantsoen nabij de kerk.

In de Balancerende figuur geeft kunstenaar Jan Steen uitdrukking aan zowel de broosheid van het bestaan als de (geestelijke) veerkracht van de mens. 

In IJzerplastiek vormen doorlopende lijnen en haakse hoeken het ordenend principe. In dat samenspel ontstaan gesloten vlakken in de primaire kleuren rood, geel, blauw, zwart en wit, en open vlakken die een relatie met de omgeving aangaan. Harmonie en helderheid zijn twee belangrijke grondthema’s in het werk van Siep van den Berg.