Naar inhoud

Hier een cookie tekst met verwijzing naar de cookies pagina.

Academische kunstroute door de binnenstad van Groningen.

Wandelroute, 1km

Groningen, de wetenschap en de kunst zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Op deze kunstroute door het academisch hart van Groningen wordt deze verbondenheid nog eens extra goed zichtbaar. Over een afstand van 1 kilometer kom je maar liefst 18 kunstwerken tegen die een link hebben met de universiteit.

Je start op het Harmonieplein en eindigt op de binnenplaats van de Faculteit Wijsbegeerte. Onderweg maak je kennis met ruim anderhalve eeuw kunstgeschiedenis: van de buste van professor Theodorus van Swinderen uit 1861, tot de muurschilderingen van de wetenschappers Aletta Jacobs en Jacobus Kapteyn, die in 2022 zijn aangebracht.

Open de route in Google Maps 

Dit is wat je zult zien.

Non scholae, sed vitae

Marte Röling

Oude Kijk in 't Jatstraat 26 (binnenplein Harmoniegebouw)

Marthe Röling ontwierp voor op het plein bij het Harmoniecomplex, waar onder meer de letterenfaculteit van de RuG in gevestigd is, een wimpel, waarvan de vorm volgens de kunstenares ‘aan het ontstaan is, in beweging is, zichzelf verheft’.

De wimpel draagt de Latijnse woorden 'non scholae, sed vitae'. De spreuk vindt haar oorsprong bij de Romeinse wijsgeer Seneca die tot zijn spijt constateerde: ‘Non vitae, sed scholae discimus’: ‘wij leren niet voor het leven, maar voor de school’. Röling keerde het om: ‘niet voor de school, maar voor het leven’.

De twaalf gouden uilen van Pallas Athena

Wia van Dijk

Oude Kijk in 't Jatstraat 26 (timpaan Harmoniecomplex)

De twaalf gouden uilen in het timpaan van het Harmoniegebouw zijn een eerbetoon aan de Griekse godin Pallas Athena. Hier staat zij symbool voor de Faculteit der Letteren. Aan Pallas Athena werden namelijk de eigenschappen verstand, moed, schoonheid en trouw toegedicht. Zij werd dan ook vereerd als de godin van de wijsheid, van oorlog en vrede en van de schone kunsten. Om haar wijsheid te benadrukken wordt de godin vaak afgebeeld met een uil.

De uilen zijn gegoten in polyurethaan en vervolgens met bladgoud bewerkt. Ze zijn wat betreft hun lijven identiek, maar hun ogen hebben ieder een andere kleur. Hiermee heeft Van Dijk de individuele wijsheid willen symboliseren. Met de zes linkszittende en de zes rechtszittende uilen verwijst de kunstenares tevens naar respectievelijk de Faculteit der Letteren en de Faculteit Rechtsgeleerdheid, die beide in het Harmoniegebouw gehuisvest zijn.

Versus

Yland/ Metz (Lilian van Opdorp en Jos Dijkstra)

Oude Kijk in 't Jatstraat 26 (plafond onderdoorgang Harmoniegebouw)

Nog een kunstwerk waarvoor je omhoog moet kijken, is de schildering die het kunstenaarsduo Yland/Metz (Lilian van Opdorp/Jos Dijkstra) heeft aangebracht op het plafond van de onderdoorgang naar het Harmoniegebouw. Hier is onder meer een deel van de faculteit Rechtsgeleerdheid gevestigd, die centraal staat in het kunstwerk.

De schildering is op vijftien panelen aangebracht en verbeeldt de gespannen relatie tussen het publiekrecht (dat de verhouding tussen overheid en burger regelt) en het privaatrecht (dat de betrekkingen tussen burgers onderling betreft). De vloer staat voor het privaatrecht. De werkelijke zuilen en muurvlakken van deze onderdoorgang gaan over in de illusionistische schildering aan het plafond. Tegen de achtergrond van de blauwe lucht die het publiekrecht symboliseert, liggen op balken koper- en goudkleurige tandwielen met inscripties. De tandwielen zijn gemaakt door een digitale bewerking van foto’s. Ze verwijzen naar de interactie en het conflict tussen beide rechtsvormen.

Aletta Jacobs

Theresia van der Pant

Oude Kijk in 't Jatstraat 26 (Harmoniecomplex)

Dit beeld van Aletta Jacobs, de eerste afgestudeerde vrouwelijke arts én de eerste promovenda van Nederland, is het enige Groninger monument dat aan een vrouw is gewijd. Beeldhouwster Theresia van der Pant heeft het robuuste voorkomen van Jacobs goed getroffen: het portret toont duidelijk vastberadenheid.

En vastberaden was Jacobs. Ze werd in 1854 in Sappemeer geboren als dochter van een huisarts, en begon al op haar 17e (in 1871) aan haar studie medicijnen aan de Rijksuniversiteit Groningen, waar ze in 1879 promoveerde. Ze vestigde haar praktijk als arts in Amsterdam en deed daar jarenlang belangrijk werk op het gebied van de gezondheidszorg voor vrouwen en de geboortebeperking. Daarnaast was Jacobs actief in de strijd voor het vrouwenkiesrecht en de wereldvrede.

Jacobs inspireerde velen, waaronder haar oudere zus Charlotte: zij werd de tweede afgestudeerde vrouw van Nederland, en vervolgens de eerste vrouwelijke apotheker in Nederland en Nederlands-Indië.

The Catwalk

Architectuurstudio SKETS

Oude Kijk in 't Jatstraat 7 (entree Universiteitsmuseum)

The Catwalk begint in de Oude Kijk in ’t Jatstraat (tussen de nummers 7 en 9) en voert de bezoeker door een steeg naar het nieuw gebouwde paviljoen van het universiteitsmuseum. Het kunstwerk is uitgevoerd in polyestermateriaal met daarin verlichte transparante vlakken. Het wijst daarmee passanten op het bestaan van het museum.

Het werk is vervaardigd door Architectuurstudio SKETS, een groep architecten die vanuit Groningen werkt aan vernieuwende ideeën over stedenbouw, architectuur en interieurarchitectuur.

Muurschildering Jacobus Kapteyn

Fynn van der Ziel

Oude Kijk in 't Jatstraat 9

Vanaf The Catwalk zal een ander kunstwerk je niet snel ontgaan: het is de enorme schildering gewijd aan Jacobus Kapteyn (1851-1922), de eerste hoogleraar sterrenkunde en theoretische mechanica van de RUG.
 
Het geheel is volgens de maker van het werk, Fynn van der Ziel, een soort zoekplaatje, waarbij alle elementen te maken hebben met Kapteyn. Zo is links op de kermisafbeelding een patatkraam te zien; een verwijzing naar Snackbar De Kapteyn, die in Groningen te vinden is in de J.C. Kapteynlaan. De kermis zelf staat vooral symbool voor het dagelijks leven, waar Kapteyn zich maar moeilijk toe kon verhouden. Liever steeg hij op naar de wereld van de wetenschap.

In zijn werkkamer is Kapteyn te zien zittend op een boomstronk; een verwijzing naar zijn onderzoek naar boomringen. In zijn handen houdt hij glasplaatnegatieven vast, die hij gebruikte om sterren aan de hemel van het zuidelijk halfrond te bestuderen. Achter hem twee posters: een met een sterrenkaart, op de andere staat zijn huis afgebeeld én het observatorium dat hij nooit heeft gehad. Het konijn en de vogelvormige sterren verwijzen naar het feit dat Kapteyn een groot dierenliefhebber was.

Prof. T.H. van Swinderen

Johannes Egenberger

Oude Kijk in 't Jatstraat (binnenplein Universiteitsmuseum)

Op een bakstenen sokkel staat het gietijzeren borstbeeld van Theodorus van Swinderen (1784-1853). Hij was hoogleraar in de Natuurlijke Historie aan de Rijksuniversiteit van Groningen, maar verwierf vooral faam als schoolopziener en ijveraar voor verbetering van het lager onderwijs. Vier gedenkstenen met lovende woorden over de geportretteerde zijn opgenomen in het plaveisel van klinkers rondom de sokkel.

Het beeld heeft iets karikaturaals, doordat de gelaatstrekken van Van Swinderens gezicht zo zwaar zijn aangezet. Zijn haardos lijk gemodelleerd te zijn naar de Romeinse mode, waardoor de geportretteerde iets van een oude senator krijgt.

Het gedenkteken voor Van Swinderen, gemaakt in 1861, is het op een-na-oudste monument in de stad Groningen (het oudste is het Guyot-gedenkteken uit 1829, en staat op het Guyotplein).

Muurschildering Aletta Jacobs

VAAF (Lotte Masker, Jonna Bo Lammers)

Broerstraat

Niet alleen op het plein voor de Harmonie, ook hier op de muur tussen de Starbucks en de winkel van de RUG is Aletta Jacobs (de eerste afgestudeerde vrouwelijke arts en de eerste promovenda van Nederland) een podium gegeven. Het is een enorme schildering, van maar liefst 14 bij 8 meter, gemaakt door Lotte Masker en Jonna Bo Lammers. Zij werken samen onder de naam VAAF (Gronings voor 'verf').

Jacobs staat tweemaal afgebeeld, jong en oud. In het eerste portret is ze als enige vrouw te midden van een groep mannen te zien. Anders dan Jacobs hebben de mannen geen gezicht. Hiermee wordt tot uitdrukking gebracht dat we ons alleen Jacobs nog herinneren; de mannen zijn we inmiddels vergeten.

In het tweede portret, van een jongere Jacobs, draagt ze een t-shirt met de tekst ‘Studying is for ugly girls’. Deze tekst vindt z’n oorsprong in een artikel dat in 1871 (het jaar waarin Jacobs zich inschreef aan de RUG) verscheen in het Studenten Weekblad. Daarin stelt de auteur dat studeren iets is voor lelijke vrouwen. Zou de strijdvaardige Jacobs vandaag de dag hebben geleefd, dan zou het goed hebben gekund dat ze op ludieke wijze gereageerd zou hebben op zo’n uitspraak, door er een t-shirt van te dragen. 

Hygieia

Emilius Bourgonjon

Broerstraat 9 (boven toegangsdeur)

Boven de hoofdingang van het voormalig Hygiënisch-Pharmacologisch Laboratorium is een zandstenen reliëf te zien van Hygieia. Zij is een van de dochters van Asklepios, de Griekse god van de geneeskunde en genezing. Hygieia is de godin van de gezondheid, terwijl haar zus Panakeia de godin van de geneesmiddelen is.

Hygieia zit geleund tegen een stapel boeken en wordt omringd door potjes, flesjes en – wellicht geneeskrachtige – planten. In haar linkerhand houdt ze een staf waar een slang omheen kronkelt: de asclepiusstaf of esculaap. Deze staf is al sinds eeuwen het symbool voor artsen en apotheken, net als de vijzel die rechts in het reliëf te zien is. De symboliek van de vogel aan haar voeten is niet duidelijk.

Ubbo Emmius Monument

Herbert Janse

Broerstraat 5 (Academiegebouw)

Voor het Academiegebouw staat een kunstwerk van theatervormgever Herbert Janse, dat gewijd is aan Ubbo Emmius, de eerste Rector Magnificus van de Rijksuniversiteit Groningen. Het bestaat uit een betonnen ‘plantenbak’ waarin een beukenboom – symbool voor de universiteit met al haar takken van wetenschap – geplant is. De boom staat op de bodem van een archeologische put, geworteld in het verleden. De kruin steekt de lucht in, verwijzend naar de toekomst. Op de betonnen bank, opgebouwd uit zes elementen, staan stellingen van de historicus/letterkundige Ubbo Emmius. De uitgehouwen ganzenveren in de zitting van de bank verwijzen naar zijn schrijfgerei. De oplopende vorm van de bank verbeeldt de looprichting van een klok.
 
Met deze richting mee is een twintigtal diepblauwe stenen in de grond gelegd, voorzien van de jaartallen 1994 tot en met 2014. In de eerste steen, uit 1994, zijn de gegevens over het kunstwerk gebeiteld. In de overige negentien stenen staan andere kunstwerken genoemd.

Academiegebouw

Broerstraat 5

Groningen heeft sinds 1614 een universiteit, dat vanaf het begin z’n thuis heeft aan de noordzijde van de Broerstraat. Het huidige gebouw werd op 27 juni 1909 in gebruik genomen, nadat het vorige in 1906 in vlammen was opgegaan.

Het gebouw werd opgetrokken in de stijl van de Noord-Nederlandse Renaissance aan het begin van de zeventiende eeuw. De opdrachtgevers verwezen hiermee naar de periode waarin de universiteit gesticht werd. Beeldhouwer Petrus Ackermans ontwierp vijf allegorische beelden die allemaal zijn terug te vinden in de gevel van het Academiegebouw.

Minerva

Petrus Ackermans

Broerstraat 5 (Academiegebouw)

Minerva, de godin van de wijsheid, oorlog en schone kunsten, staat in volle wapenrusting bovenop het Academiegebouw; helm op het hoofd en speer en wapenschild in de hand. Zij is gehuld in een klassiek gewaad dat in plooien om haar lichaam valt en de vrouwelijke vormen accentueert.

Scientia

Petrus Ackermans

Broerstraat 9 (boven toegangsdeur)

Linksonder Minerva staat Scientia. Zij vertegenwoordigt de wetenschap, en houdt een boek en toorts vast.

Historia

Petrus Ackermans

Broerstraat 5 (Academiegebouw)

Rechts van Scentia staat Historia. Zij vertegenwoordigt de geschiedenis, en houdt een schriftrol vast

Prudentia

Petrus Ackermans

Broerstraat 5 (Academiegebouw)

Helemaal links op het Academiegebouw staat, in de top, Prudentia. Zij staat voor wijs beleid, en houdt een spiegel vast. Daarnaast is een slang zichtbaar.

Mathematica

Petrus Ackermans

Broerstraat 5 (Academiegebouw)

Tot slot helemaal rechts op het Academiegebouw, ook in de top, Mathematica. Zij staat voor de wiskunde, en houdt een wereldbol vast.

Vrouwe Justitia

Petrus Ackermans

Oude Boteringestraat 38 (boven de ingang)

Vrouwe Justitia, de personificatie van het recht, staat hier niet zomaar: ooit zat op deze plek het gerechtsgebouw van Groningen. Nu herinnert dit beeld van Peter Ackermans hier nog aan. 

Het beeld zit vol symboliek. De gesloten ogen staan voor de rechtspraak zonder aanzien des persoons; niet de mensen zelf worden gehoord en veroordeeld, maar slechts de feiten en daden. De weegschaal stelt de afweging van de bewijzen en getuigenissen voor, en het zwaard staat voor het vonnis dat wordt uitgesproken.

SHA_RE

Peter Musschenga

Broerstraat 4 Universiteitsbibliotheek (binnen)

In het trappenhuis van de Universiteitsbibliotheek hangt een lichtobject van kunstenaar en ontwerper Peter Musschenga. SHA_RE is een installatie die het wetenschappelijk onderzoek in Groningen zichtbaar maakt in de publieke ruimte.

Het Huis

Tiddo Nieboer

Oude Boteringestraat 52 (patio Rijksuniversiteit, ingang via steeg)

Het laatste werk op deze route bereik je via de steeg die tussen Oude Boteringestraat 54 en 58 loopt. Via deze weg bereik je de binnenplaats van de Faculteit der Wijsbegeerte, waar je Het Huis van Tiddo Nieboer vindt.

Het Huis lijkt de huidige rol van de filosofie ten opzichte van de andere wetenschappen te verbeelden. Anders dan vroeger is de filosofie echter niet meer het fundament van de wetenschap, maar slechts een etage ergens in het huis der wetenschap. Haar rol daarin is kritisch: ze steekt het licht aan juist daar waar men dacht dat alles vanzelfsprekend was. Maar de filosofie is ook constructief; ze legt verbanden en zorgt daarmee voor samenhang en discussie in het huis der wetenschap.

Het Huis is het laatste gerealiseerde ontwerp van de in 2002 overleden kunstenaar Tiddo Nieboer. Collega Harm van Weerden nam de uitvoering op zich in nauw overleg met de weduwe van de overleden kunstenaar, Jacoba Wijk.