De top 25 van beeldenwacht Dettie Veltman: van Abt Emo tot Don Quichot.

In november 2011 was het precies achthonderd jaar geleden dat abt Emo zijn pelgrimsreis naar Rome begon. Ter herinnering hieraan vervaardigde Studio 212 Fahrenheit de dertig herinneringsstenen die aanvankelijk een voetpad rond de kerk vormden, maar sinds 2020 bij de ingang liggen. Daarnaast voorzag Studio 212 Fahrenheit in een picknicktafel en (binnenin de kerk) een informatiezuil, die eveneens verhalen over de reis van Abt Emo.

Van een afstand bezien roept het matgrijze stalen kunstwerk associaties op met een mammoet, of - onder de juiste lichtinval - met een leeuw die een antilope heeft buitgemaakt. Dichterbij gekomen krijgt het beeld, dat ruwweg uit twee vlakken bestaat, een meer abstracte vorm.

Kunstenaar Huib Fens zorgde er met het werk voor dat de lange Korreweg een extra herkenningspunt kreeg. Als uitgangspunt nam hij de plattegrond van de locatie, die hij vervolgens in elkaar schoof, verknipte en uit elkaar trok. Zo is, aldus Fens, de omgeving zelf tot kunst verheven.

Gunnar Daan ontwierp een stalen constructie met twee transparante, roestvrijstalen ‘boekbladen’. Op de bladen is de stad in twee perspectieven afgebeeld. Het stedelijk interieur heeft de vorm van een stoa: een zuilengang. Het exterieur van de stad wordt voorgesteld door torens die opgaan in de ruimte.

Het werk is een van de tien stadsmarkeringen die in 1990 rond Groningen zijn geplaatst onder regie van de bekende architect Daniel Libeskind, om het 950-jarig bestaan van Groningen te vieren.  Wie bij deze stadsmarkering staat ervaart rust, terwijl vlakbij een autoweg en kanaal onder een spoorbrug doorgaan. Het contrast tussen enerzijds het drukke verkeer en anderzijds de afgelegen stille plek markeert de grens.

Dit kunstwerk van Erick de Lyon bestaat uit zeventien lantaarnpalen, die verspreid over de Eelderbaan in één lijn staan. Deze lijn loopt parallel aan de zichtlijnen van het park: de palen staan ook in het water.

Het zijn geen gewone lichtmasten: de lampen in de top reageren namelijk op de windrichting: wanneer die verandert kleurt het licht bovenin ook anders. De wind blaast eigenlijk de lampen aan en uit.

De windrichtingen zijn te herkennen aan de volgende kleuren:

Noord - oceaanblauw
Noordoost - wit
Oost - lavendel
Zuidoost - magenta (felroze)
Zuid - rood
Zuidwest - geel
West - groen
Noordwest – blauw

Op een van de huizen aan de Zilverlaan in Vinkhuizen is een grote, mysterieus aandoende muurschildering aangebracht. Uit een in tweeën gebroken stenen hoofd, dat doet denken aan een sculptuur uit de oudheid, ontspruiten allerhande paddenstoelen, planten, en bomen.

De muurschildering van Nomad Clan, kunstenaarsduo uit Manchester, heeft donkere kleuren en melancholische elementen, maar drukt toch optimisme uit. Het idee achter het werk is namelijk dat ondanks alle verschillen, iedereen één natuur deelt, een gedeelde basis heeft. Iedereen hoort erbij. 

Achter dit kleurrijke 14-delige werk schuilt een tragisch verhaal: de scherven die erin zijn verwerkt werden ooit verzameld door Anne de Ruijter de Wildt, een studente sociologie, die in 1997 bij het Noorderstation werd vermoord. Kunstenaar Hans van Bentem deed wat De Ruijter de Wildt nooit kon doen: van de scherven een mozaïek maken.  

Buurtbewoners droegen hier letterlijk een steentje aan bij, en leverden massaal scherven van kopjes, borden, schoteltjes en tegeltjes in, die eveneens door Van Bentem in de panelen gebruikt zijn.

 In het midden van de panelen zijn handgemaakte keramische objecten van de kunstenaar aangebracht. Van Bentem liet zich hiervoor inspireren door de denk- en leefwereld van de studente. Uit de keramische objecten (onder meer vredestekens en harten) spreekt de “naïeve, positieve kijk van een meisje dat de wereld wilde veranderen”, aldus de kunstenaar.

In eerste instantie ziet je een blauwe buis die functioneert als een fontein. Kijk je goed, dan zie je dat de golvende lijn van de buis het profiel van een gezicht vormt. Wanneer de fontein gaat spuiten, wordt het beeld compleet: het water is het wapperende haar van een hoofd dat licht achteroverhelt. Zo zijn het de onalledaagse materialen wind, water en zwaartekracht die bepalend zijn voor dit beeld. Lugthart kreeg de opdracht een fontein te ontwerpen die ook interessant zou zijn als deze uitgeschakeld is. In de winter kun je beoordelen of dit gelukt is: dan staat de fontein altijd uit in verband met bevriezingsgevaar.

Maar liefst anderhalf jaar lang werkte kunstenaar Wladimir de Vries met een ijzeren moker aan Wisent. Het beeld is meer dan twee meter hoog, drie meter lang en weegt ongeveer tien ton. De forse gestalte met haar samengebalde vormen en gigantische nekpartij straalt een en al oerkracht uit. Sinds 1982 staat het werk te imponeren hier aan de rand van het Noorderplantsoen.

Kunstenaar Klaas Lageweg maakte een toepasselijke muurschildering voor de entree van de zogenoemde Circusgarage aan de Korreweg: langs kleurrijke Pipowagens en dieren rijden de automobilisten een circustent binnen. Vanaf 1964 was deze locatie jarenlang het circusterrein van de stad Groningen. 

Het kunstwerk Rollebollen komt voort uit de nieuwsgierigheid van kunstenaar  René de Boer naar de wisselwerking tussen enerzijds beeldende kunst en publiek, en anderzijds beeldende kunst en geluid.

De bollen zijn gemaakt van aan elkaar gelaste plaatjes messing, en zijn gevuld met verschillende materialen zoals houtstaafjes, zand en knikkers. Daardoor hebben ze ieder hun eigen klank, die hoorbaar is als ze in beweging komen.

Hier op het Bernouilliplein wordt er met de bollen gerold, worden ze beklommen en dienen ze als doelpalen: dat de Rollebollen hierdoor deuken vertonen ziet de kunstenaar als een natuurlijk proces van verslijten. 

Voor de ingang van het Protonentherapiecentrum van het UMCG staat Aden, een reusachtig jongetje dat voortgekomen is uit een 3D scan en opgebouwd is uit 450 gestapelde glasplaten. Wanneer hij bestraald wordt door de zon, komt zijn turquoise kleur in alle sterkte tot uitdrukking.

Scans, licht, bestraling en laagjesbeelden spelen ook een cruciale rol in de bestralingstechnieken waarmee vooral jonge kankerpatiënten in het Protonentherapiecentrum bestraald worden. Het reusachtige symboliseert zowel de wetenschapper die bergen verzet in technische en medische ontwikkeling als de kracht die in een mens aanwezig is. 

Het oeuvre van Henk Visch kenmerkt zich vooral door raadselachtigheid. Dit bronzen beeld naast het terras van het Harbour Café, toont een man in een soort yoga-pose, steunend op zijn vingertoppen. Het mysterieuze aan zijn werken wordt vaak nog eens versterkt door de titels, zoals in dit geval Secret Life in a Public Body. Bedoelt Visch met het openbare lichaam zijn beeld of de plek waar het staat? En wat zijn die geheimen?

Knalgeel, oceaanblauw en dan weer vurig rood; de hyperkleuren van Wervel kolken en suizen door de parkeergarage onder Forum Groningen. Ze lijken wel van de twintig meter lange led-sculptuur af te spatten. Wervel is een verbeelding van turbulentie. De vorm van de sculptuur is geïnspireerd op een tornado. 

Met dit kunstwerk creëerde Nicky Assmann een gigantische videosculptuur die de virtuele werkelijkheid niet keurig in een rechthoekig kader tot je brengt, maar als een beeld dat wild en organisch door de ruimte woekert. 

Goed om te weten: 'Wervel' in de Forumgarage is vrij toegankelijk tussen 9 en 21 uur. De parkeergarage is bereikbaar via de fietsenkelder / tussendeur naar de garage. Zonder parkeerticket kun je via de knop naast de deur contact leggen met de meldkamer die jou vervolgens binnenlaat. Of neem de auto-ingang.

Nog een kunstwerk in een ondergrondse parkeergarage. Ook hier geen grijze monotone bedoening; op deze plek dankzij het lichtkunstwerk van Peter Struycken. Voor dit werk zijn twintig lichtbakken geconstrueerd die op de bodem van de garage staan opgesteld. Deze lichten in voortdurend veranderende kleuren de 14,5 meter hoge betonnen constructie aan die de kern van de garage vormt. Het principe van de kleurveranderingen is gebaseerd op lichtkleurmenging van rood, groen en blauw licht. Door de lampen sterker of minder sterk te laten schijnen ontstaan bij menging de kleurveranderingen.

Dit lichtkunstwerk in de parkeergarage onder de Ossenmarkt is 24 uur per dag vrij toegankelijk. De parkeergarage is bereikbaar via de hoofdingang met een bankpasje of een parkeerticket. Hou het bankpasje of de parkeerticket voor de scanner (niet te kort) en de deuren gaan open.

Kees Verkade heeft in dit kunstwerk de dynamiek en wankele beweeglijkheid van een fietsles goed verbeeld. De kracht van de duwende vader spreekt uit zijn voorovergebogen houding en grote stap. Het kleine kind houdt het stuur van de fiets met de grote wielen maar nauwelijks in bedwang. Als je goed kijkt, zie je dat in het gegoten brons de sporen van de boetserende Verkade nog duidelijk te zien zijn.

Dat het werk hier nu staat is een klein wonder. Fietsles stond vanaf 1971 tien jaar lang betrekkelijk rustig op de Vismarkt, totdat het tussen 1981 en 1983 twee keer werd ontvreemd en daarbij ernstig beschadigd raakte. Telkens vond de politie de ontbrekende delen terug – één keer de vader in z’n geheel op een studentenkamer – en kon het kunstwerk gerestaureerd worden. In 1986 werd het beeld verplaatst naar zijn huidige plek, de Ubbo Emmiussingel, waar de fietsles sindsdien onverdroten doorgaat.

In een muur met een dichtgemetseld raam op het hoekpand van de Folkingestraat plaatste Gert Sennema een deur met daarvoor een hardstenen opstapje. Op zich niets bijzonders. De deur mist echter een deurklink, een mogelijkheid om geopend te worden.

Achter deze gesloten deur en het afwezige raam ligt de geschiedenis van de Folkingestraat verborgen. Een geschiedenis die nog maar door weinigen naverteld kan worden, omdat de meeste mensen die er eens leefden tijdens de Tweede Wereldoorlog weggevoerd zijn. 

Het lijkt alsof de deur van massief hout is gemaakt, maar bij nadere beschouwing blijkt hij van brons. Sennema bewerkte het met patina waardoor de structuur en de kleur van hout opgeroepen wordt.

‘Portaal’  is een van de vijf kunstwerken die onderdeel uitmaken van Verbeeld verleden: een project gerealiseerd in 1997, waarvoor vijf kunstenaars op onnadrukkelijke wijze kunstwerken in de straat hebben geïntegreerd, die verwijzen naar het joodse verleden van de Folkingestraat.

Hier op de hoek van de Reitemakersrijge en het Kleine der A vind je het mooiste openbare toilet van Nederland. Twee grote namen werkten hiervoor samen: architect Rem Koolhaas en fotograaf Erwin Olaf. Zij ontwierpen het urinoir voor A Star is Born (1996), een stadsmanifestatie die stedenbouw, architectuur, kunst en theater samenbracht in een wervelende mix met als overkoepelend thema water.

Het ronde toilet bestaat uit twee gebogen wanden van melkglas, die samen het yin- en yangteken vormen. Het toiletgebouw heeft een afdeling voor dames, en een voor heren, elk met een eigen ingang. In de melkglazen wanden is een fotocollage te zien van Erwin Olaf. De foto’s verbeelden ‘de strijd der seksen’.

Het toilet is ‘s zomers in gebruik, ‘s winters is het vanwege bevriezingsgevaar gesloten.

De imposante sculptuur Ultra – maar liefst acht meter hoog – is niet te missen. Op het eerste gezicht voldoet ze aan bekende schoonheidsidealen en lijkt ze indrukwekkend hoog op haar benen te staan. De rok van haar enorme japon is over een zogenaamde ‘crinoline’ gedrapeerd.

Maar de vrouw blijkt een pop, waarvan de verhouding tussen boven- en onderlijf niet klopt. Onder de doorzichtige rok bungelen haar beentjes. Zij heeft zichzelf als het ware verheven in de op wieltjes geplaatste crinoline, omdat ze niet aan het gangbare schoonheidsideaal van lange benen kan voldoen, en beweegt zich met armprothesen voort. 

Silvia B. maakte met Ultra een anti-schoonheid; een optelsom van verschillende typen en stijlen. De postmodernistische architectuur van Cascade vormt hiervoor een toepasselijk decor.

Dit kunstwerk bestaat uit zeven platen die geplaatst zijn in een kring, en samen de levensloop symboliseren: het langzaam rijzen en weer dalen van de objecten geeft het proces weer van leven en dood.

Kringloop suggereert tegelijk verstilling en beweging, en nodigt uit tot contact met de ‘homo ludens’, de spelende mens. Je kunt het beklimmen, eroverheen lopen, erop springen, of eronder schuilen. Het kolossale, monumentale beeld is een instrument om te ‘bespelen’. 

Jarenlang was deze plek een grote bouwput, waar werd gewerkt aan het verdiept en deels ondertunnelt aanleggen van de zuidelijke ringweg. Het Geheugenbalkon vormde een uitkijkpunt vanaf waar deze immense verbouwing te volgen was.

Inmiddels heb je vanaf deze plek op 10 meter hoogte een heel ander uitzicht, op de vernieuwde zuidelijke ringweg (open sinds september 2024), en het daarboven gelegen Zuiderplantsoen (open voor publiek sinds mei 2025).

De historische gelaagdheid van Groningen was het uitgangspunt voor architectenbureau Studio L A  (Lorien Beijaert en Arna Mačkić), de makers van het Geheugenbalkon. Ze verwerkten elementen uit de zuidelijke ringweg in het kunstwerk. Wie nu naar boven klimt, treft een originele vangrail, hergebruikt beton en asfalt aan. Het kunstwerk verbindt zo verleden, heden en toekomst.

Mysteries van Helperzoom zijn twee grote kunstwerken aan het begin en einde van de Helperzoom. De twee organische sculpturen gaan een ecologische verbinding aan met de natuur om hen heen.

Het kunstwerk bij station Europapark is een symbolische weergave van de dwarsdoorsnede van de steel van een lisdodde, een waterplant die volop aanwezig is in het gebied. Het is gemaakt van cortenstaal en wilgentakken waar een levende hazelaar doorheen is gevlochten. Hierdoor kleurt het beeld met de seizoenen mee; in de zomer is het groen, in de winter kalig bruin.

Fiets zuidwaarts de Helperzoom af voor het andere deel van dit kunstwerk.

Het kunstwerk aan de zuidzijde is de symbolische weergave van de rups van een vuurvlinder. Met deze vorm verwijst de kunstenaar naar de aanwezigheid van de kleine vuurvlinder in het gebied. Het beeldend werk bestaat uit een natuurlijk levend vlechtwerk van hazelaar die zich geleidelijk aan van de grond verheft en dan letterlijk in de sculptuur groeit. 

Will Beckers, de maker van Mysteries van Helperzoom, is zowel beeldhouwer als architect van de natuur. Zijn installaties, gebouwd uit natuurlijke materialen en duurzame metalen constructies, staan over de hele wereld in diverse landen.

Kasco staat in een kunstmatig ‘moeras’ dat herinnert aan het oorspronkelijke natte veenweide landschap. Het was de bedoeling dat het kunstwerk langzaam overwoekerd zou worden door oprukkende rietkragen, elzen en wilgen. De grond bleek echter anders van samenstelling te zijn dan destijds werd gedacht. Daardoor heeft zich geen moerasbegroeiing kunnen ontwikkelen en staat het kunstwerk – dat lijkt op een soort glasloze kas – er nog net zo ‘strak’ bij als in het begin.

[Dit werk kun je goed zien vanaf punt 12 op deze route.]

Vlak bij de oudste toegangsweg vanuit het zuiden tot de stad Groningen staat de elektriciteitsmast met daarop zeven metalen ‘vlammen’, die de cyclus van de week vormen. Op de eerste dag van de week wordt een vlam aangelicht en elke dag komt er een bij. Op de mast licht ’s avonds om twintig minuten voor elf het getal 10.40 op. Dit is een verwijzing naar het jaar 1040 waarin de stad Groningen voor het eerst in een akte genoemd wordt.

Dit kunstwerk is, net als de kunstinstallatie aan het Van Starkenborghkanaal (nummer 3 op deze route), een van de tien stadsmarkeringen die in 1990 rond Groningen zijn geplaatst onder regie van architect Daniel Libeskind, om het 950-jarig bestaan van Groningen te vieren.  

Vanaf dit punt aan de Hoornsedijk heb je goed zicht op Stadsmarkering S01 Gate Tower Clio van Kurt W. Forster (1935 - 2024).

Op en rondom het terrein van de voormalige borg Mikkelhorst in Haren stuit je her en der op bronzen voorwerpen. In hun alledaagsheid lijken ze hier achteloos achtergelaten te zijn, maar ze behoren allemaal tot het kunstwerk À la recherche du temps perdu van de kunstenaars Gerard Groenewoud en Tilly Buij. 

Zij lieten zich inspireren door de zeer oude (bewonings)geschiedenis van deze plek. Start op de hoek van Warmoezerij – Bongerd, en je wordt al wandelend langs de twaalf voorwerpen meegenomen in een verhaal van voorbije tijden:

1. Onder de bomen: zwerfkei met melkpak
2. Richting het Jonkerpad, aan het water op het bankje: handschoen
3. Ga terug naar het bruggetje, steek over, links op grasveld: leeuwensteen
4. Op het pleintje onder de bank: milkshakebeker
5. Een eindje verder naar rechts: omgevallen stoel
6. Ga het pleintje af, bij de Oude Borg rechts in de heg: vuilniszak
7. Steek de weg over. Op het erfpad links in de boomwal: wagenwiel
8. Volg het erfpad, sla rechtsaf op de hoek van het Erfpad Oude Middelhorst: melkbus
9. Tussen de bomen langs het wandelpaadje aan de Oude Middelhorst: klokbeker
10. Linksaf op De Ree, links op de hoek bij de singel: petroleumblik
11. Borgsingel, tweede paadje rechts bij het bankje: pak oud papier
12. Loop terug naar het Jufferpad, voor het bruggetje naar het Jonkerpad in het gras: lekke voetbal

De oprit naar het huis Oeckelenhof wordt gemarkeerd door een bakstenen muur met de naam van het huis en een eveneens uit baksteen opgetrokken beeld van Don Quichot, zittend op zijn paard. De sculptuur en muur zijn van de hand van Egbert Reitsma (1892-1976), die tevens de bewoner was van de Oeckelenhof. Reitsma was een Nederlandse architect die bekendstaat om zijn bakstenen architectuur. ‘Meester in baksteen’, wordt hij ook wel genoemd. Hij was tevens lid van de kunstkring De Ploeg.

Waarom Reitsma voor Cervantes' romanfiguur Don Quichot koos, is onduidelijk. De sculptuur dateert uit 1959. Drie jaar daarvoor had Reitsma zijn huis, dat oorspronkelijk Heemstede heette, omgedoopt in de Oeckelenhof, een verwijzing naar de eerste eigenaar/bewoner Cornelis van Oeckelen (1829-1905), die faam verwierf als orgelbouwer.