“Als jongeren zich realiseren waaróm een beeld in de openbare ruimte wordt gemaakt, dan weet ik zeker dat er minder vernield zou worden.” Aan het woord is Barend van Heusden (Luxemburg, 1957), van 2010 tot 2024 hoogleraar Cultuur en Cognitie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij houdt zich bezig met wat zich in de hersenen afspeelt als mensen cultuur maken. Wij spraken hem over het belang van cultuuronderwijs op scholen en dan specifiek over onderwijs in beeldende kunst.
Kun je kort uitleggen wat cultuuronderwijs precies inhoudt?
“Cultuuronderwijs is dat deel van het onderwijs waarin leerlingen hun cultureel bewustzijn ontwikkelen. Ze leren om te reflecteren op cultuur. Dat doen ze in de vakken maatschappijleer, geschiedenis, filosofie en godsdienst, maar ook in literatuuronderwijs en kunsteducatie. In literatuur en kunst reflecteren mensen op het leven door iets te maken. Ze gebruiken daarvoor hun verbeelding. Het eindproduct, of artefact zoals ik het noem, stelt je in staat om de ervaring mee te maken die de kunstenaar met je wil delen. Je leert dus niet om kunst mooi of lelijk te vinden, maar je leert mét kunst te kijken naar de werkelijkheid. Je hoeft Rembrandt niet te bestuderen omdat iedereen dat een goede schilder vindt, maar je leert dat de Nachtwacht van Rembrandt in zijn tijd op dezelfde manier werkte als street art van Keith Haring vandaag de dag. De waarde van kunst zit niet in een kunstwerk, maar in wat je ermee kunt. Daarnaast leren leerlingen hoe een werk is gemaakt en waarom het op deze manier is gemaakt.”
De waarde van kunst zit niet in een kunstwerk, maar in wat je ermee kunt.
Welke invloed heeft onderwijs in beeldende kunst op de ontwikkeling van kinderen en jongeren?
“Kunst heeft een duidelijke eigen functie: het helpt je grip te krijgen op de werkelijkheid van de ervaring. Mensen willen zich uiten en hun ervaring delen. Het uitdrukken van je ervaring door iets te maken is overigens net zoiets als eten en drinken, het is een hele gewone menselijke behoefte. Dat begint al rond je derde levensjaar. Kunst(onderwijs) kan richting geven aan die ontwikkeling. Als je weet dat kunst uitdrukking is van een ervaring, dan zul je je niet zo snel negatief uitlaten over een bepaald kunstwerk. Als jongeren zich bijvoorbeeld realiseren waarom een beeld in de openbare ruimte wordt gemaakt, dan weet ik zeker dat er minder vernield zou worden.”
Hoe staat het ervoor met cultuuronderwijs in Groningen?
“Dat vind ik moeilijk om te zeggen, want dat verschilt per school. Als ik kijk naar onderwijs in Nederland in het algemeen, dan ligt de nadruk vaak op taal en rekenen en is er iets minder oog voor cultuuronderwijs. Voor sommige leerkrachten is het ook niet altijd duidelijk wat cultuuronderwijs is. Leerkrachten en scholen zijn gebaat bij goede ondersteuning door kunstinstellingen en instanties op het gebied van kennis en materiaal. Een ander punt is de manier waarop we over onderwijs denken. Dat is nog erg verticaal, wat het ene profiel, natuur en techniek bijvoorbeeld, waardevoller maakt dan het andere, in dit geval cultuur en maatschappij. We zouden in het onderwijs meer horizontaal moeten denken, zodat alle vakken gelijkwaardig zijn. Kunst en cultuur zijn net zo essentieel.” [HvD]
Een greep uit de educatieprojecten waarin scholen en kunstinstellingen in Groningen samenwerken:
BIJ KUNSTPUNT: KUNSTKISTEN OP SCHOOL De kunstkisten van Kunstpunt bieden een doorlopende leerlijn voor beeldende kunst, speciaal ontworpen voor leerlingen van groep 1 t/m 8. Hiermee ontdekken kinderen het werk van vier beroemde kunstenaars, hun leven en de technieken die zij gebruiken. Elke kunstkist is gebaseerd op een prentenboek, met opdrachten die aansluiten bij het verhaal. Zo leren leerlingen spelenderwijs werken met diverse materialen, technieken en beeldaspecten, afgestemd op hun leeftijd.
âšī¸ Meer info via đ kunstpuntgroningen.nl/educatie
GRONINGER MUSEUM TOUR Groninger Museum Tour is een project van het Groninger Museum in samenwerking met de ELJA Foundation, waarin een tot minimuseum verbouwde Amerikaanse Airstream-caravan door de provincie Groningen trekt. De caravan gaat onder andere langs bij basisscholen en middelbare scholen, culturele centra, buurthuizen en festivals. Museumdocenten van het Groninger Museum geven inspirerende en activerende workshops om kinderen op een speelse manier in aanraking te brengen met kunst, cultuur en erfgoed. Ook worden ze uitgenodigd voor een bezoek aan het museum.
âšī¸ Meer info via đ groningermuseum.nl/tour
CULTURELE SAFARI Culturele instellingen en scholen in de provincie Groningen organiseren jaarlijks een Culturele Safari voor leerlingen in het voortgezet onderwijs. Honderden jongeren gaan op pad in musea, langs kunstwerken in de openbare ruimte, de schouwburg en het Forum om actief met een kunstvorm aan de slag te gaan. Docenten en culturele instellingen ontwikkelen speciaal voor de jongeren workshops, voorstellingen en exposities. Doel is de drempel naar kunst, erfgoed en media te verlagen.
âšī¸ Meer info via đ culturelesafari.nl
âī¸ Heidi van Duuren
đ¸ Siese Veenstra, Niels Knelis Meijer en Sander van der Bij