Wie in 1990 op de bus wachtte op het Emmaplein hoefde zich niet te vervelen: beschut tegen wind en regen in Rem Koolhaas’ Videobusstop amuseerden busreizigers zich met videoclips van Madonna, Prince en Michael Jackson. Dertig jaar later is de Videobusstop nog steeds het spannendste bushokje van Nederland. Het biedt tegenwoordig ruimte aan eMMa (experimental Multi Media art), onderdeel van de programmering van kunstplatform NP3. Kunstspot duikt in het verhaal achter Koolhaas’ bushokje, en spreekt met Ruud Akse en Zwaan Ipema van NP3 over eMMa, waarin 24 uur per dag en 365 dagen per week kunst te zien is.
In augustus 1990 opent het Groninger Museum de manifestatie What a Wonderful World. In vijf paviljoens van de hand van bekende architecten, in korte tijd opgetrokken in het centrum van de stad, bevraagt het project de rol van videoclips in de openbare ruimte. Onder leiding van toenmalig directeur Frans Haks wil het museum aan de kaak stellen dat de videoclips van bekende popidolen zoals Prince en Madonna in steeds sterkere mate een eigen beeldtaal hebben ontwikkeld. Is het kunst? En wat gebeurt er met het antwoord op die vraag wanneer videoclips uit de huiskamer worden gehaald en in de openbare ruimte worden geplaatst? Om dit te onderzoeken koopt het Groninger Museum 275 videoclips aan en vraagt Coop Himmelb(l)au, Peter Eisenman, Bernard Tschumi, Zaha Hadid en Rem Koolhaas een gebouw te ontwikkelen waarin deze kunnen worden getoond. Een gewaagd concept, waar veel landelijke aandacht voor ontstaat.
De ambitieuze manifestatie leidt niet alleen tot de bouw van het welbekende Tschumipaviljoen op het Hereplein, maar ook tot de Videobusstop van Rem Koolhaas. Geïnspireerd op Mies Rohe’s Barcelonapaviljoen is het bushokje met zijn ijzeren gazen gordijn en glazen plafond een subtiele verschijning – afgezien van de popmuziek die het over het Emmaplein doet schallen. Stichting de School verzorgt na afloop van de manifestatie nog een tijdje een alternatieve programmering. Na klachten van omwonenden over het harde geluid valt de Videobusstop echter al snel stil.
50 uur aan kunstzinnige videoclips
Tot 2007 blijft dat zo. Ruud Akse, die vier jaar daarvoor samen met Zwaan Ipema NP3 heeft opgericht, kijkt het met lede ogen aan. “Ik besloot bij onze contactpersoon met de gemeente na te vragen of er een bestemmingsplan was,” vertelt Akse. “Toen kreeg ik te horen: als jullie interesse hebben, dan kunnen jullie de sleutel krijgen.” Zolang NP3 niks aan de buitenkant van de Videobusstop verandert en geen geluid afspeelt, mogen ze met de programmering aan de slag. NPeG is geboren.
Om in de traditie van de videoclips te blijven, besluiten Ipema en Akse een gevarieerd programma te ontwikkelen. Ze schrijven een oproep voor materiaal uit, waar enthousiast op wordt gereageerd door honderden kunstenaars. “We waren heel blij met alle aanmeldingen,” vertelt Ipema. “Uiteindelijk hadden we wel 50 uur aan filmpjes.” De clips worden ingedeeld aan de hand van de thema’s die Koolhaas op de wand van het bushokje plaatste: humor, sentiment, politics, hi-tech, dance, erotics, exuberance, glamour en specials. Een speciaal geschreven software bepaalt de uiteindelijke programmering. Ipema: “Zo kon je steeds nieuwe clips blijven zien, ook als je elke dag op dezelfde tijd op de bus wachtte.”
Gamend wachten op de bus
Technologische ontwikkelingen maken in de jaren daarna steeds nieuwe dimensies mogelijk voor de Videobusstop. In 2013 komt er een touchscreen in én het geluid doet zijn herintrede door middel van speciale boxen waarvan het geluid niet ver over het plein draagt. NPeg wordt omgedoopt tot in eMMa. Alles wordt op maat gemaakt zodat er niets aan de buitenkant van het bushokje hoeft te veranderen. De introductie van aanraking en geluid maken andere vormen van interactieve kunst mogelijk: al wachtend op de bus kan je nu gamen (werk van Alex Myers) of een gedicht genereren (een bijdrage van Stefan Nieuwenhuis). Zo wordt de Videobusstop een stabiel gegeven waartegen de kunst zich steeds kan vernieuwen. “Ik vind het belangrijk dat er een experiment kan ontstaan waarin kunstenaars hun werk kunnen uitdragen in de openbare ruimte,” zegt Akse. “Wanneer een kunstenaar dus iets voorstelt wat technisch nog niet mogelijk is, gaan we samen op zoek naar de mogelijkheden.” Zo onderzoekt Akse nu de mogelijkheden van sensoren rondom de Videobusstop, om zo een ervaring te creëren die het hele plein, inclusief planten en bomen, bij het bushokje betrekt . Ipema: “Er is geen eindgrens aan de mogelijkheden, zolang we respect houden voor de Videobusstop als kunstwerk. Dat houdt het heel spannend.”
's Nachts kunst kijken
eMMa brengt experimentele kunst dag en nacht in de openbare ruimte. Soms komen daar wat praktische problemen bij kijken, zoals toen een aantal jaar geleden een boomwortel dwars door een elektriciteitskabel groeide en zo het bushokje voor langere tijd platlegde. Aan de andere kant zorgt de locatie er ook voor dat het getoonde werk een bijzonder breed publiek kan bereiken. “Het is maar een hele kleine ruimte, maar je kan wel veel impact maken,” zegt Ipema. “Ik vind het ook wel bijzonder dat mensen die soms de schroom voelen om een instelling binnen te stappen, die druk hier niet ervaren. Dat maakt het laagdrempelig voor mensen om gewoon lekker kunst te kijken, zelfs in het midden van de nacht.”
eMMa is 24 uur per dag en 365 dagen per jaar open.