Kunst lijkt soms zomaar te verschijnen in de openbare ruimte. Wat je dan niet ziet, is het proces dat daaraan vooraf is gegaan. Een goed voorbeeld hiervan is het kunstwerk Wervel van Nicky Assmann. Haast gewichtsloos lijkt het te hangen in het midden van de parkeergarage van het Forum Groningen, alsof het er altijd al geweest is. Nicoline Wijnja weet wel beter; als opdrachtgever en projectleider was zij ruim drie jaar betrokken bij de ontwikkeling van Wervel. Wijnja legt uit hoe zo’n proces verloopt.
Een kunstwerk in de openbare ruimte begint met een kunstopdracht. Aan Wijnja, in samenwerking met een kunstcommissie, de taak om die opdracht te formuleren. Ze legt uit dat een goede kunstopdracht een kunstenaar uitdaagt binnen bepaalde grenzen. “Belangrijk hierbij is voor ons dat het project heel contextgericht is en reageert op een specifieke plek. Het moet niet een kunstwerk zijn dat je zomaar overal kunt neerzetten.” De kunstopdracht die uiteindelijk werd uitgeschreven voor de Forumgarage benadrukte innovatie, wetenschap, dynamiek en techniek als centrale thema’s voor het Forum. “Verder was de locatie al bepaald,” voegt Wijnja toe. “Het kunstwerk zou in de vide van de garage komen.” Die specifieke, openbare plek kan uitnodigen tot experiment – het werk is van alle kanten te zien wanneer auto’s door de garage rijden – maar het moet ook gebruiksvriendelijk blijven. Het bepalen van de kunstopdracht vereist dus visie en aandacht voor de betekenis éen aantrekkingskracht van een bepaalde plek, en zowel als voor de mogelijkheden en de beperkingen daarvan.
"Het Forum is een uitgesproken gebouw, het kunstwerk mag dat ook zijn." Nicoline Wijnja
Spin in het web
Gelukkig hoeft Wijnja dat niet alleen te doen: “Er is een heel team voor nodig om de kunstopdracht te bepalen. Pieter Bannenberg, de architect van het Forum, heeft meegedacht, net alsen Sietze Bodewits van de gemeente Groningen. In samenspraak de dialoog met elkaar maak je zo’n opdracht.” Uiteindelijk zaten er zeven mensen in de kunstcommissie, waarbij ieder lid zijn of haar eigen expertise meenam. Als spin in het web was het Wijnja’s rol om al deze perspectieven mee te nemen en het uiteindelijke doel scherp voor ogen te houden.
Een werk met impact
Met de kunstopdracht geformuleerd, maakten Wijnja en artistiek adviseur Jan Samson een longlist met mogelijke kunstenaars. “We kiezen dan kunstenaars uit waarvan wij denken dat ze ook echt iets kunnen met de opdracht. We waren op zoek naar iemand die ruimtelijke installaties maakt, een achtergrond met wetenschap heeft en, die met bewegend beeld werkt. Onze ambitie was een werk met impact. Het Forum is een uitgesproken gebouw, en het kunstwerk mag dat ook zijn.” De commissie selecteerde uiteindelijk drie kunstenaars van de longlist, aan wie ze de opdracht voorlegden. Nicky Assmann won en Wervel zou worden gerealiseerd. Voor Assmann was dit haar eerste werk in de publieke ruimte.
Grenzen bewaken
In het ontwerpproces dat hierop volgde, bleef de kunstcommissie intensief betrokken bij de ontwikkeling van Wervel. “Op een gegeven moment presenteerde Nicky de ontwerpen voor de visuals die op Wervel te zien zouden zijn,” vertelt Wijnja. “Rein Mebius, van het parkeerbedrijf, herinnerde haar er dan aan dat het niet teveel mocht bewegen of flitsen, zodat mensen met epilepsie bijvoorbeeld geen aanval zouden kunnen krijgen.” Zo waren er steeds elementen waar Assmann rekening mee moest houden, waaronder ook zoals onderhoud en duurzaamheid.
Maar waar bepaalde grenzen goed bewaakt moesten worden, werden andere juist geopend door Wijnja. Wervel is technisch gezien een uiterst complex werk, waarvoor zowel hard- als software moesten worden ontwikkeld. Bovendien is het ook nog eens loodzwaar: de sculptuur weegt maar liefst 2100 kg. Uiteindelijk kwamen de projectkosten hierdoor boven het geplande budget uit. Wijnja: “Toen vroegen we onszelf af: kan het kunstwerk misschien ook kleiner? Maar dat vonden we zo zonde; we wilden eigenlijk geen concessies doen aan het werk. Vandaar dat we extra geld hebben aangevraagd bij het Mondriaan Fonds. Als opdrachtgever hebben we er voor gezorgd dat het ontwerp van de kunstenaar op een ideale manier kan worden uitgevoerd”.