Levenslessen van Hella en Freek de Jonge in het Groninger Museum

Freek: “Ik heb eerst een vraag voor jou. Waarom hebben we nog zo weinig jonge mensen in dit museum gezien?”

Hella: “Nou ja, we zien hier wel scholen…”

Freek: “Ja, maar dat is allemaal verplicht, georganiseerd. Waarom komen jonge mensen niet vrijwillig?”

Kunstspot: “Jullie zijn van voor onze tijd.”

Freek: “Ja, goed, van voor onze tijd, dit is cultúúr! Ik heb vijftig jaar op het podium gestaan. Als Bob Dylan een expositie geeft in Amerika en daar de hele dag bij zit, dan staan de rijen tot aan het eind van de straat, iedereen wil die man zien en horen!
Hier in Nederland is er dan iets van 'dat is van onze ouders, dat is niet van ons...'
Een ander voorbeeld. Vorige week was hier een groep kinderen uit Winschoten. Die jongens voetbalden bij WVV, een provincieclubje; de club van Jan Mulder en Klaas Nuninga. Belangrijke spelers, hebben beide het Nederlands elftal gehaald, maar die jongens hadden nooit van ze gehoord! 
Kijk, ik zeg dit niet omdat ik er een oordeel over heb, maar dit is wat er gaande is in Nederland. Er is een soort cesuur met de geschiedenis, je wortels, waar je vandaan komt. Aan de ene kant wordt hard geroepen: 'we moeten onze cultuur beschermen, pas op voor indringers, we worden overlopen'. Of juist: 'heet de nieuwkomers welkom in onze cultuur'. Maar aan de andere kant is er geen enkele belangstelling voor die Nederlandse cultuur.”

Kunstspot: “Ik herken dat wel, ik woon in Groningen, heel dicht bij die aardbevingen. Ik vind het naar voor die mensen, maar ik doe er verder niks mee.”

Hella: “Ja, dat is toch héftig, of niet?”

"Wij willen hier laten zien hoeveel verschillende dingen een mens kan."
Kunstspot: “Er is al zoveel gaande, om dan dáár ook nog wat mee te moeten…”

Freek: “Ja, dat is dus precies waar dit over gaat. Er is veel publiciteit geweest rondom de tentoonstelling, maar er is heel weinig inhoudelijk over gezegd.
Waar het ons om gaat, dat staat ook in ons manifest, onze zintuigen degenereren omdat we gewend raken alles maar snel te consumeren. We denken alles snel af te kunnen, maar zo werkt het niet.”

Kunstspot: “Hoe werkt het dan wel? Wat bedoelen jullie met 'het volle leven?'”
 

Freek: “Dat je probeert al je zintuigen optimaal te benutten. Goed proeven, goed kijken, goed luisteren, goed voelen.
Het zou een aardig tv-programma zijn om mensen eens heel goed naar een videoclip te laten kijken en dan te vragen: wat heb je nou gezien? Wat heb je gehoord? Wat was de boodschap? Want... het gaat zo snel allemaal, en tussendoor kijken we nog even op onze telefoon, het gaat aan ons voorbij.”

Hella: “Ja, maar het is ook niet makkelijk.”

Freek: “Alles wat je doet kost inspanning. Iedereen wordt de hele dag lastig gevallen en iedereen is moe. Als het gaat om inhoudelijk vermaak of maatschappelijke betrokkenheid denkt iedereen: ja nú éven niet, ik moet al zoveel.”

Hella: “Ja, dat wil ik zeggen, er komt zoveel shit op je af dat je er huiverig van wordt om te kiezen. Veertig jaar geleden was dat niet zo. Er was één tv-zender en er waren drie theatergroepen in de stad, dat waren je opties voor vermaak.”

Freek: “De vraag om je aandacht was van alle kanten veel kleiner. Je wordt nu overrompeld met doe dit, doe dat, koop dit, leef zo. Je zou kunnen zeggen dat ten opzichte van veertig jaar geleden de keuzemogelijkheden per dag vertienduizendvoudigd zijn.”

Hella: “Ja alleen al met boeken is dat toch ook zo? Freek, kijk naar die krankzinnig volle kast die we hier gemaakt hebben.”

Freek: “Er komen elke week veertig boeken bij waarvan je er tien wel zou willen lezen.”

Hella: “Het voelt constant alsof je achterloopt, het is hartstikke verwarrend allemaal.”

Freek: “Vroeger bepaalde je zelf. Het was veel makkelijker een bewuste keuze te maken.”

Hella: “Daarom maak ik hier ook ontbijt. Dit ontbijt is het resultaat van jaren lang experimenteren vanuit een bewuste keuzes. Chlorella en spirulina zijn hartstikke gezond, maar ik krijg er buikpijn van. Daarom doe ik ze wel in het ontbijt van Freek, en bij mij niet.
De hartpillen die ik kreeg na mijn hartinfarct bijvoorbeeld, zijn zoals de meeste medicatie alleen op groepen mannen getest, omdat die een stabielere hormoonspiegel hebben. Ja dat heb je dus niet als vrouw, dus dan werkt dat medicijn ook heel anders. Krankzinnig dat we allemaal dezelfde pillen voorgeschoteld krijgen, ik werd er een zombie van. Iedereen is anders en wat bij je past moet je van binnenuit voelen, je moet er met je aandacht bij zijn.”

Freek: “Over aandacht gesproken, ik ga even het gesprek met mijn gast van straks voorbereiden.”

 "Het Volle Leven' is de titel die Freek eraan geeft, ik noem het een rond leven."
Kunstspot: “Je zegt dat de ingrediënten voor een goed ontbijt voor iedereen anders zijn, geldt dat ook voor de ingrediënten voor een vol leven? Hoe verschilt dat voor jou en Freek?”

Hella: “Nou in ieder geval in die titel verschillen we al. 'Het volle leven' is de titel die Freek eraan geeft, ik noem het een rond leven. Ik denk meer in beelden en Freek denkt in woorden. Voor mij staat dat ronde – ik heb daar een rond beeld bij – voor veelzijdigheid.
Mensen denken snel bij iets nieuws: dat kan ik niet. Wij willen hier laten zien hoeveel verschillende dingen een mens kan. Ik ben bijna 70 en Freek is 74. Wij hebben een vol, rond leven gehad en zó veel verschillende disciplines leren beheersen, we zijn nu in een fase beland dat we dat willen overdragen, anderen inspireren om meer te proberen. Het gaat om durven, stevig in je schoenen staan en tijd nemen om te verdiepen.”

Hella: “Een prachtig voorbeeld. Laatst was hier een jong meisje met twee leraressen. De rest van haar klas had een uitje naar Londen en daar gingen ze naar Justin Bieber. Zij mocht niet mee van haar ouders, ze had straf omdat ze tegen hen had gelogen. De leraressen vonden het zielig voor haar, dus die namen haar mee naar ons, en de volgende dag zouden ze naar Amsterdam. Daar zouden ze dan in zo'n heftige attractie, een grote schommel boven de stad, dat wilde ze graag, echt zo'n adrenalinekick.
Na onze tentoonstelling – ze hadden echt de tijd genomen – zei dat meisje: 'misschien wil ik in Amsterdam ook wel zoiets doen als dit'. Ze had bij ons zo'n nieuwe ervaring gehad, zóveel geleerd. Ze zei, ik wil toch liever naar het Anne Frank Huis, dan in die attractie.
Ik zorgde dat ze niet in de rij hoefde te staan bij het Anne Frank Huis en vroeg haar in ruil daarvoor me te mailen hoe ze het had beleefd. Ik kreeg niet alleen een prachtige mail van haar, maar ze kwam terug met haar hele klas, die had ze overtuigd. Vervolgens hebben ze ons allemaal briefjes geschreven over hun volle leven. Kijk, dát is sterk in je schoenen staan en bewust kiezen, ze was pas vijftien.”

Kunstspot: “Het is nogal uniek wat jullie doen, jezelf zes weken opsluiten in een museum en allerlei geplande en ongeplande interacties aangaan. Hoe bevalt het?”

Hella: “Het is een ontzettend grote ontdekkingstocht. En het leuke is, je leert er zelf ook ontzettend veel van, ondanks de leeftijd. We hebben bijvoorbeeld elke dag om elf uur het onderdeel 'Freek ontmoet Hella', of andersom, en dan praten we over een bepaald onderwerp. Soms bespreken we van tevoren waar het over gaat, maar vaak niet. En dan gaan we dus gewoon heel open met elkaar in gesprek, waar dan dingen uitkomen waarvan ik denk: já, dat heeft écht meerwaarde om verder over na te denken. Het publiek reageert daar ook heel positief op.”

Kunstspot: “Leren jullie elkaar ook beter kennen?”

Hella: “Nou, we kenden elkaar al heel goed hoor, anders durf je zoiets niet aan, maar je leert nog wel ja.”

Kunstspot: “Wat heb je bijgeleerd over Freek?”

Hella: “De rust die hij hier neemt om na te denken. Hij is altijd heel onrustig, alles moet altijd snel snel, maar hier neemt hij in zo'n gesprek echt de tijd om de diepte in te gaan. Kijk, het is geen psychoanalyse natuurlijk…”

Kunstspot: “Jullie gaan niet in elkaars ziel wroeten?”

Hella: “Nou ja, ik durf wel. Ik durf hem met publiek erbij meer te confronteren dan anders.”

Kunstspot: “Waarom?”

Hella: “Omdat hij nogal opvliegerig is. Hij kan thuis gelijk kwaad worden als ik een gevoelige snaar raak. Dat doet ie hier niet, hier kan hij niet zomaar weglopen.”

"Sleep je naar ons toe en kom je hier opladen."
Kunstspot: “Toch handig soms die sociale druk... Zeg, jullie exposeren jezelf en je eigen werk. Kan ik dit zien als exhibitionisme en al die portretten van jullie als selfies?

Hella: “Nee, juist niet. Alles hier gaat niet om wat je in de vluchtigheid ziet, maar om het verhaal. Ik besefte net toen ik even op de wc nadacht over dit gesprek, deze tentoonstelling bestaat eigenlijk uit gedachten. Creativiteit is het opbouwen en uitbouwen van gedachten. Bijvoorbeeld al die paspoppen op de brug. Dat hebben we gedaan in de gedachte van Ai Weiwei, geïnspireerd op zijn lugubere kunstwerk Law of the Journey, de vluchtelingenboot. Wij hebben hier een hossende massa gemaakt, heel vrolijk met die kostuums, maar voorin gebeurt iets, dat zie je niet, wat het is moet je zelf bedenken, maar er ontstaat paniek, chaos. We willen in beelden gedachten voelbaar maken, uitbeelden hoe de wereld nu is.”

Hella: “Kijk, deze vijf foto's zijn van boven naar beneden hoe ons gezin is uitgedijt, dit noem ik mijn totempaal. Het begon bovenaan, vijftig jaar geleden met ons tweeën, ik was toen twintig. Op de onderste foto zijn we met tien. Het kleine meisje hier, midden op de foto, onze kleindochter Maggie, is een maand nadat deze foto werd genomen overleden.
Die tweede foto, die kleinere, waar onze overleden zoon Jork op staat, die hing hier eerst niet. Een paar dagen voordat de tentoonstelling opende zag ik ineens: ja, die foto moet er ook bij. 'Het volle leven' betekent ook het verdriet laten zien, de pijn. Dat is vreselijk, maar het hoort er wel bij.
De moeilijke dingen en de kwetsbaarheid zijn hier ook, daarom is het geen exhibitionisme. Het is het leven van twee samenwerkende kunstenaars, het uitdijende leven van twee mensen, geliefden. Hoe dat samen groeit, dat willen we laten zien, meegeven.”

Freek: “De technische voorbereidingen zijn gelukt, heb je nog vragen voor mij?”

Hella: “Nou, we hebben heel uitgebreid gesproken over wat we bedoelen met deze tentoonstelling en wat we willen overdragen, juist ook aan jonge mensen. De sleutelwoorden zijn tijd en rust.
Kijk, zo heeft Freek ook leren voetballen van Sjaak Swart. Die zei altijd: 'kijk nou eens naar die bal, neem eens rust voor je iets doet'. 
Zelf heb ik zo ook al die verschillende disciplines geleerd: ik ben danseres geweest, ik speel viool, ik ben schrijver, ik maak beelden... als je de concentratie neemt en je zet door, dan kun je heel veel. Die veelzijdigheid, al die verschillende disciplines, die hebben me gemaakt tot wie ik ben."

Kunstspot: "Waar haal je de tijd vandaan om dat allemaal te leren?"

Hella: "Facebook en social media zijn heel leuk als je ziek bent. Na mijn hartinfarct ben ik er ook op gegaan en toen was het heerlijk. Als je niks kan is het leuk, maar als je gezond bent is het zo saai als de pieten!
Het gaat erom, wat wil je met je tijd? Een goed boek lezen kost energie. Even scrollen is makkelijk, maar het maakt je depressief, want dat zijn jullie jonge mensen allemaal tegenwoordig. 
Veertig jaar geleden was dat helemaal niet, niemand ging naar therapie of had ADHD. Ik heb echt geen fijne jeugd gehad, maar je zocht het gewoon zelf uit. 
Als je de diepte in moet word je niet zomaar depressief, dan verveel je je nóóit! Dat doelloos scrollen, ja, het verspilt tijd waarin je kan leren viool spelen of voetballen, een goed boek lezen, jezelf vormen.”

Kunstspot: “Freek, heb je daar nog iets aan toe te voegen, waarom moeten er meer jonge mensen hierheen komen nu het nog kan?”

Freek: “Alles kost inspanning. Als je succes hebt moet je het vasthouden, en als je het niet hebt moet je het nastreven. Jullie zijn moe en overrompeld, verzadigd. Dat is jullie drempel volgens mij. Je moet je openstellen. Sleep je naar ons toe en kom je hier opladen. Plof bij ons op een stoel en luister naar een echt gesprek tussen Hella en mij.”

Hella en Freek de Jonge 'wonen' nog tot en met zondag 28 oktober in het Coop Himmelb(l)au-paviljoen in het Groninger Museum.

Tekst: Marike Masker
Beeld: Lisa Jasperina Bommerson