In een nieuwe serie onderzoeken we verschillende manieren van kijken naar kunst, zodat je extra veel uit je bezoek aan een expositie kan halen. Voor elk deel in deze serie zal een gids, die expert is in zijn of haar manier van kijken, mij meenemen naar de vaste collectie van het Groninger Museum. In deze eerste aflevering: hoe kun je je zintuigen helemaal openzetten voor een intense beleving van kunst? Meditatieleraar en performancekunstenaar Bernd Ihno Eilts leert mij mindful naar kunst kijken.
Mindfulness houdt in dat je bewust aandacht geeft aan het moment, zonder oordeel. De laatste jaren is deze praktijk, die voortkomt uit het Boeddhisme, erg populair geworden in Nederland. Ook wordt er steeds meer wetenschappelijk onderzoek gedaan, en groeien de therapeutische toepassingen.
Hoe bereid je je eigenlijk voor op zo een mindful museumbezoek? Ik whatsapp Bernd een paar dagen van te voren. Hij stuurt een spraakbericht terug:
“Voorafgaand aan de meditatie is het beste wat je kan doen stil thuisblijven. Luister niet naar muziek, kijk niet te veel nieuws, praat niet te veel met andere mensen. Ik denk dat dit makkelijk is om te doen omdat we in een erg speciale situatie zijn, die ons deze ervaringen biedt. Dus je hoeft eigenlijk niets mee te nemen naar het museum! Het is meer hoe jij bent in het moment. Bereid jezelf voor, blijf in de stilte, probeer niet te veel te doen. Kijk eens of dat lukt.”
Dat probeer ik. Behalve een meeting in de vroege ochtend probeer ik zo min mogelijk te doen. Uiteindelijk heb ik vijf minuten rust over, voordat ik op de fiets spring naar het museum.
We zijn in het De Lucchi Paviljoen van het Groninger Museum, waar de vaste collectie tentoongesteld wordt. Bernds oog valt gelijk op een portret van Izak van Delden, een muzikant. Ik vraag Bernd wat hij ziet. Hij vertelt over de zachte pianistenhanden, over de vriendelijke blik, over de vers ogende perziken op de tafel naast Izak. Dat hij hem zo zou bellen en graag langs zou komen. De zaal hangt vol met portretten. "Maar", zegt Bernd, “die kijken allemaal veel minder uitnodigend, veel minder aanwezig, veel minder verbindend. Dit schilderij is een uitnodiging om aanwezig te zijn.”
Kijken met aandacht
We lopen verder, naar een schilderij van Kiefer. Ik vraag hoe ik naar dit werk kan kijken. “Kijk wat de kleuren doen, de energie van het doek”, zegt hij. We zijn nu bij een heel abstract schilderij. Bernd merkt op dat het doek geen omhulzing nodig heeft, dat er geen begrenzing is zoals bij de andere werken in de zaal – keurig ingelijste modernistische landschappen. “Ik vind het mooi omdat dit werk gewoon is zoals het is. Meer of minder grof. Ik stond altijd erg dichtbij een schilderij. Soms had ik het idee, dat als de geur lekker was, het schilderij ook leuk was; was er geen geur, dan dacht ik: laat maar. Dit werk vind ik zo mooi omdat het zo aards is. Aarde is niet alleen grond, maar ook leven: we komen er vandaan, maar we gaan er ook weer naartoe.”
We zijn nu al een tijdje aan het rondlopen en kijken naar verschillende werken. Ik merk dat Bernd zich steeds meer op zijn gemak voelt. Ik stel hem de centrale vraag: hoe kun je langdurig naar een werk kijken met aandacht? “Het is belangrijk dat je de tijd uitneemt. Dat je je tijd reserveert voor dat wat je wilt doen. Blijf je bij wat je doet of ga je ondertussen iets anders doen? Het is niet altijd nodig om een plan te maken, maar het is wel leuk om verschillende opties te hebben. Dan wordt het wat minder strak. Je kunt kijken naar de omgeving van het werk, maar je keert altijd terug naar het beeld.”
Het is te vergelijken met een vipassana-meditatie, vertelt hij: een vorm van meditatie waar je je richt op je ademhaling. “Je inademing, uitademing en dan een stukje vrij – waar niks gebeurt. Je blijft daar en probeert die plek iets groter te maken. Je volgt eigenlijk een soort van beweging met je aandacht. In die zin kan iedereen dat. De vraag is: in hoeverre ben je bereid jezelf niet af te leiden. In hoeverre ben je bereid niet je telefoon te pakken, bewust geen muziek te horen, dat los te laten. Dat is waanzinnig. Als je dat kunt trainen, kun je ook aandacht voor dingen trainen. Dan krijgt het iets heerlijks, iets bijzonders. Je hebt altijd aandacht. Zelfs al zit je in een periode die verschrikkelijk is – je bent ziek, je hebt pijn, er is niets aan te veranderen – toch kan je altijd terugkeren naar je eigen ademhaling, en je bewustzijn van dat je er nog bent.”
De tijd nemen
Ik merk dat nu we langer in het museum zijn, het gesprek verandert en dat Bernd veel meer uitwijdt: “Ik heb nu de tijd. Ik heb altijd tijd nodig om ergens in te belanden. Ik voel mezelf prettiger als ik de tijd heb om er te zijn. Eigenlijk heb je eerst even een stilteruimte nodig, om een beetje af te koelen van je omgeving. Want hier heb je een overvloed, het is zo veel en dat is zo vermoeiend. Je kan nauwelijks de tijd nemen om echt even te gaan zitten.”
De kern van wat ik vandaag leerde, is dat als je mindful in een museum wilt rondlopen, het oké is om eerst casual naar wat werken te kijken. Dat je er niet gelijk ‘in hoeft te zitten’.